ΑΓΙΟΣ ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ: ΕΑΝ ΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΙ ΑΠΟ ΤΟ ΘΕΟ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΣΑΚΟΥΣΘΕΙΣ!

Του Αγίου Ισαάκ του Σύρου 

Eίπε Γέρων:
Εάν ζητήσεις κάτι από το Θεό, και δεν εισακουσθείς γρήγορα, μη λυπάσαι γιατί εσύ δεν είσαι πιο σοφός από το Θεό.

Αυτό το κάνει ο Θεός από μακροθυμία: ή δηλαδή γιατί είσαι ανάξιος να δεχθείς την εκπλήρωση του αιτήματος σου, και άρα θα ζημιωθείς αν το λάβεις, ή γιατί η κατάσταση και η πορεία της καρδιάς σου δεν είναι ανάλογη με τα αιτήματα σου, η γιατί δεν έφθασες ακόμη σε τέτοια πνευματικά μέτρα, ώστε να μπορείς να δεχθείς το χάρισμα πού ζητάς.

Διότι δεν πρέπει να επιβάλλουμε στον εαυτό μας να δέχεται πράγματα που ακόμη δεν αντέχουν τα μέτρα μας, για να μην αχρηστευθεί αυτό πού θα μας χαρίσει ο Θεός, με το να το λάβουμε γρήγορα.

Διότι ότι λαμβάνουμε εύκολα, γρήγορα το χάνουμε ενώ ένα πράγμα που το αποκτάμε με καρδιακό πόνο, το φυλάγουμε σαν θησαυρό, με μεγάλη προσοχή…

ΕΝΑΣ ΑΓΙΟΣ ΑΣΤΕΓΟΣ

Η ματιά του με διαπερνούσε ενοχλητικά στο αργό περπάτημα μου λίγα μέτρα πιο πέρα… Αναζητούσα κάτι άλλο, αλλά προέκυψε αυτό το βλέμμα, που σαν να μου μιλούσε χωρίς ήχο με καθήλωσε και με γέμισε ενοχές…

Εγώ κρατώντας μια τυρόπιτα και ένα μπουκάλι νερό αμέριμνος αλλά και ψυχρός, εκείνος ένας πεινασμένος και κομματιασμένος ψυχικά περίμενε όχι την τυρόπιτα, αλλά το τέλος που δεν ερχόταν…
Τον κοίταξα άλλη μια φορά και του την πρόσφερα μαζί το νερό…Την πήρε στα χέρια αλλά δεν την έφαγε…

«Ένα τσιγάρο έχεις να μου δώσεις;»

«Δεν καπνίζω», του λέω, αλλά τρέχω στο περίπτερο δίπλα του και αγοράζω ένα πακέτο, δεν θυμάμαι και ποια μάρκα…
Το προσφέρω χαμογελώντας και καθώς απομακρύνομαι μη έχοντας να δώσω κάτι άλλο, ξεκίνησε η δική του προσφορά!!!

«Το τσιγάρο με σκοτώνει, ενώ η τυρόπιτα ανανεώνει το ραντεβού με την κόλαση για αργότερα…».

Τον κοίταζα σιωπηλός και ακίνητος δείχνοντάς του το ενδιαφέρον που ζητούσε για να συνεχίσει…
«Δεν με παίρνει ρε φίλε η Παναγιά, με αφήνει εδώ να ταλαιπωρούμαι, να βλέπω την πατρίδα, να στοιχειώνει και να μη μπορώ να τη βοηθήσω…
Τα παιδιά και τους νέους να χάνονται στην απελπισία, χωρίς προοπτική και όνειρα και λιώνω…Τους αρρώστους αβοήθητους, τους γέροντες πεταμένους και εκείνα τα ορφανά ξεχασμένα στα ιδρύματα και μαυρίζει η καρδιά μου…

Ο Χριστός είναι εδώ συνέχεια δίπλα μου και όσο τον παρακαλάω να με πάρει μαζί του με αφήνει να κοιμηθώ και ξανάρχεται μόλις ξυπνήσω… Δεν έχω και άλλη παρέα αλλά ούτε και παράπονο…Όποτε Τον φωνάξω τρέχει συνέχεια να με ακούσει…

Αν ζητήσεις από τον πρωθυπουργό ακρόαση δεν θα τον δεις ποτέ…Ο άρχοντας όμως όλου του κόσμου έρχεται αμέσως…»
 Δακρύζει και σταματάει να μιλάει κοιτώντας αλλού…
 Κάθισα δίπλα του και περίμενα να συνεχίσει, ήταν τόσο ζεστά, παρά το κρύο, που νόμιζες ότι έχει σόμπα κοντά του… 
Τώρα με κοιτάζει και χαμογελάει…
 «Δώρο από τον Χριστό είναι η σόμπα, μη σου πω ότι το βράδυ ξεσκεπάζομαι».

Χλόμιασα γιατί διάβασε τη σκέψη μου…! Κατάλαβα ότι δεν είναι τυχαίος άνθρωπος…

«Η δικαιοσύνη του Θεού είναι πιο μεγάλη από ότι φαντάζεσαι…

Αν κάνεις φόνο, η ανθρώπινη επιείκεια του δικαστηρίου θα σε βγάλει από τη φυλακή σε λίγα χρόνια, ενώ για το ίδιο αδίκημα σου λένε ότι θα πας στην κόλαση αιώνια…

Είναι δυνατόν ο άνθρωπος να είναι ποιο επιεικής από τον Θεό;

Αν μετανοήσεις για τις πράξεις που σε βαραίνουν, θα συγχωρεθείς αμέσως από τον Χριστό, γι’ αυτό να μην είσαι τόσο αυστηρός με τον εαυτό σου…

Δώσε του την ευκαιρία να διορθωθεί και μη καταδιώκεσαι από τους τύπους και το καθήκον… Κάνε την προσευχή σου πάντα και μην αφήνεις τον εαυτό σου έξω από την ευλογία του Χριστού…»

«Θέλω αν μπορείς να προσευχηθείς για εμένα», του ζητώ…
«Αν εγώ φάω την τυρόπιτα που μου πρόσφερες, εσύ θα χορτάσεις; Να προσεύχεσαι στον Χριστό όπως και εγώ και να έχεις πίστη…»

Καθώς σηκώνομαι να φύγω, ενώ εκείνος πήρε την τυρόπιτα στα χέρια με κοιτάζει χαμογελώντας και μου λέει:«Τόση ώρα οι τρεις μας θα μπορούσαμε να παίξουμε και ξερή (παιχνίδι με χαρτιά), αλλά μάλλον εσύ ήθελες μόνο να ακούσεις… Ο φίλος μου θα σε βοηθήσει να βρεις αυτό που ζητάς…»

Ποτέ δεν περίμενα ότι παίρνοντας ένα πακέτο τσιγάρα και μια τυρόπιτα θα δεχόμουν σαν αντίτιμο την σοφία ενός άγνωστου άστεγου, τη δωρεάν ακτινογραφία των ανησυχιών μου και τη διαβεβαίωση ότι ο φίλος του ο Χριστός θα μου τις απαλύνει…

Οι άνθρωποι του Θεού βρίσκονται ανάμεσα μας και όποιος έχει ανοικτά μάτια μπορεί να δει το θέλημα Του, αλλά και την χάρη Του, αυτήν που μεταμορφώνει έναν άστεγο σε σοφό, έναν άγνωστο σε φίλο, έναν άνθρωπο σε αδελφό !!!

ΚΥΡΙΕ ΜΟΥ, ΔΩΣΕ ΜΟΥ ΤΟ ΧΕΡΙ ΣΟΥ!

Κύριέ μου δώσε μου το χέρι Σου
δώσε μου το μυαλό να σκεφτώ
και να ακολουθήσω το δρόμο το δικό Σου.
Μόνο Εσύ μπορείς,
όσα εγώ ούτε να φανταστώ ποτέ δεν μπορούσα.
Αμήν.

ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ!

Εγώ Είμαι η Ζωή και η Αλήθεια! (Ιωάννης 14,6)

Η ΑΔΙΟΔΕΥΤΟΣ ΠΥΛΗ

Η ΑΔΙΟΔΕΥΤΟΣ ΠΥΛΗ
π. Δημητρίου Μπόκου

Ἡ Ἱερουσαλὴμ πέφτει στὰ χέρια τῶν Βαβυλωνίων (586 π. Χ.). Καταστρέφεται ὁλοσχερῶς ἡ πόλη καὶ ὁ ναὸς τοῦ Σολομῶντος. Οἱ Ἰσραηλίτες μεταφέρονται αἰχμάλωτοι γιὰ 70 χρόνια στὴ Βαβυλώνα. Ὁ προφήτης Ἰεζεκιήλ, αἰχμάλωτος ὁ ἴδιος ἀπὸ τὸ 598 π. Χ., προσπαθεῖ μὲ τὶς προφητεῖες του νὰ στηρίξει τὸν λαό του στὴν πίστη τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ. Βλέπει «ἐν ὁράματι» μιὰ νέα κατάσταση, ποὺ ὑποδηλώνει ὄχι ἁπλῶς τὸν ἐπαναπατρισμὸ τοῦ λαοῦ του, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀπώτερη ἐποχὴ τοῦ Σωτήρα Χριστοῦ καὶ τὴν ἀκόμα πιὸ μακρινὴ ἐγκαθίδρυση τῆς αἰώνιας Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Μιὰ εἰκόνα ποὺ προφητεύθηκε καὶ ἀπὸ ἄλλους μεγάλους προφῆτες: «Ἐκ Σιὼν ἐξελεύσεται (=θὰ ἐξέλθει) νόμος καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλὴμ» (Ἡσ. 2, 3). Καὶ «καλέσουσι (=θὰ ὀνομάσουν) τὴν Ἱερουσαλὴμ θρόνον Κυρίου καὶ συναχθήσονται (=θὰ συγκεντρωθοῦν) πάντα τὰ ἔθνη εἰς αὐτὴν» (Ἱερ. 3, 17). Λόγια ποὺ ὑποδηλώνουν τὴ μελλοντικὴ ἀντικατάσταση τῆς παλαιᾶς σκιώδους λατρείας καὶ τοῦ νόμου τοῦ Σινᾶ ἀπὸ τὴν πνευματικὴ λατρεία καὶ τὸν λόγο τοῦ Εὐαγγελίου.

Ὁ Κύριος μεταφέρει σὲ ἔκσταση τὸν Ἰεζεκιὴλ στὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ τὸν τοποθετεῖ σὲ ὄρος πανύψηλο, ἀπὸ ὅπου βλέπει τὸν νέο ναὸ μὲ τὶς πολλές του οἰκοδομὲς σὰν ὁλόκληρη πόλη μπροστά του. Ἄγγελος Κυρίου τὸν παίρνει γιὰ νὰ μετρήσουν τὶς διαστάσεις ὅλων τῶν κτιρίων καὶ τοῦ δείχνει λεπτομερῶς κάθε σημεῖο, γιὰ νὰ τὰ μεταφέρει μὲ ἀκρίβεια στὸν λαό του. Ξεκίνησαν ἀπὸ τὴν ἀνατολικὴ πύλη τοῦ τείχους. Ὁ ἄγγελος τὸν περιόδευσε παντοῦ διαγράφοντας κύκλο καὶ ξαναῆρθαν στὴν πύλη ποὺ ἔβλεπε πρὸς ἀνατολάς.

Ὁ προφήτης βλέπει ξαφνικὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ τοῦ Ἰσραὴλ νὰ ἔρχεται ἀπὸ τὴν ὁδὸ ποὺ ὁδηγοῦσε στὴν ἀνατολικὴ πύλη. Ἄκουσε βοὴ ἀλαλαγμοῦ ἀπὸ στράτευμα, σὰν ἀντίλαλο ποὺ ἐπαναλαμβάνεται πολλὲς φορὲς μέσα στὶς χαράδρες. Ἦταν τόση ἡ θεϊκὴ λάμψη γύρω ἀπ’ τὸ φαινόμενο ἅρμα τοῦ Κυρίου, ποὺ ἡ γῆ ἔλαμπε ἀπὸ τὸ λαμπρὸ φεγγοβόλημά της. Ὁ Κύριος ἔρχεται πάντα σὰν φωτεινὴ ἀνατολή. Ἀνατέλλει ἀνάμεσα στὸν λαό του ὡς «φῶς τὸ ἀληθινόν». Μὲ αὐτὴ τὴ μεγαλοπρεπῆ ἐμφάνιση ἔκαμε τὴν εἴσοδό του, μέσα ἀπὸ τὴν ἀνατολικὴ πύλη, στὸν ἱερὸ χῶρο τοῦ ναοῦ. Πνεῦμα Κυρίου σήκωσε τὸν Ἰεζεκιὴλ καὶ τὸν ἔμπασε στὴν ἐσωτερικὴ αὐλή. Ἀπὸ ἐκεῖ εἶδε ὅτι ὁ ναὸς ἦταν γεμάτος ἀπὸ τὴ δόξα τοῦ Κυρίου καὶ ἔλαβε ἐντολὴ νὰ δείξει λεπτομερῶς τὸ ὅραμά του στὸν λαό, ὥστε νὰ παύσουν νὰ ἁμαρτάνουν.

Τέλος, ὁ προφήτης διηγεῖται ὅτι ὁ ἄγγελος τὸν ὁδήγησε ξανὰ στὴν ἐξωτερικὴ ἀνατολικὴ πύλη. «Καὶ αὕτη ἦν κεκλεισμένη. Καὶ εἶπε Κύριος πρός με· ἡ πύλη αὕτη κεκλεισμένη ἔσται». Δὲν θὰ ἀνοιχθεῖ. Κανένας δὲν θὰ διέλθει ἀπὸ αὐτήν, διότι Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραὴλ θὰ εἰσέλθει περνώντας μέσα ἀπὸ αὐτὴν καὶ θὰ μείνει πάλι κλειστή. Διότι ὁ Ἄρχοντας αὐτὸς θὰ καθίσει σ’ αὐτὴν καὶ θὰ φάγει τὸν ἄρτο του ἐνώπιον τοῦ Κυρίου. Θὰ εἰσέλθει ἀπὸ τὴν εἴσοδο τῆς στοᾶς τῆς πύλης αὐτῆς καὶ ἀπὸ τὴν ἴδια ὁδὸ θὰ ἐξέλθει (Ἰεζ. κεφ. 40-44).

Ἡ συγκλονιστικὴ αὐτὴ προφητεία ἐπαληθεύεται στὸ πρόσωπο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Αὐτὴ εἶναι ἡ «κατὰ ἀνατολὰς πύλη», ποὺ μετὰ τὴ γέννηση καὶ εἴσοδό της στὸν ναὸ «προσμὲνει τὴν εἴσοδον τοῦ ἱερέως τοῦ μεγάλου, μόνη καὶ μόνον εἰσάγουσα Χριστὸν εἰς τὴν οἰκουμένην». Εἶναι ἡ «πύλη Κυρίου ἡ ἀδιόδευτος» (=ἀπ’ τὴν ὁποία δὲν διῆλθε κανένας). «Δι’ αὐτῆς διῆλθεν ὁ Κύριος, ἐξ αὐτῆς προῆλθεν ὁ Ὕψιστος, καὶ πάλιν ἐσφραγισμένην κατέλιπεν».

Ἐδῶ «νικᾶται φύσεως τάξις» καὶ κάθε νόμος φυσικὸς μένει στὸ περιθώριο, ἀνενεργός. «Τὰ ὑπὲρ ἄνθρωπον» αὐτὰ γεγονότα, δηλαδὴ «τὸ ἀπ’ αἰῶνος μυστήριον» τοῦ Θεοῦ, «τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον», κατὰ τὸ ὁποῖο «ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ Υἱὸς τῆς Παρθένου γίνεται», φανερώνεται στὸν κόσμο ἀπὸ τὸν πρωτοστάτη ἀρχάγγελο Γαβριήλ, ὁ ὁποῖος πεμπόμενος «οὐρανόθεν… τῇ Θεοτόκῳ …τὴν χάριν εὐαγγελίζεται» καὶ ἀποκαλύπτει «βουλὴν προαιώνιον» τοῦ Θεοῦ.

Ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος δὲν θὰ μποροῦσε νὰ σιωπήσει μπρὸς στὸ ὑπέροχο αὐτὸ γεγονὸς καὶ ὑμνεῖ τὴν Θεοτόκο μὲ τὰ λόγια: «Χαῖρε πύλη μόνη», τὴν ὁποία «διώδευσε» (=πέρασε) μόνο ὁ Λόγος (Χριστὸς) καὶ ἡ ὁποία, συντρίβοντας μὲ αὐτὴ τὴ γέννηση τοὺς μοχλοὺς καὶ τὶς πύλες τοῦ Ἄδη, ἔγινε «ἡ θεία εἴσοδος τῶν σῳζομένων». Τὸ κλείσιμο τῆς πύλης αὐτῆς μετὰ τὴ διέλευση τοῦ Θεοῦ Λόγου δηλώνει τὴν τριπλῆ ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου: Πρὸ τοῦ τόκου, κατὰ τὸν τόκο καὶ μετὰ τὸν τόκο.

Αὐτὴν τὴ σωτήρια πύλη, ἀπ’ τὴν ὁποία δὲν διῆλθαν οὔτε κἂν λογισμοὶ πονηροὶ («λογισμοῖς ἀδιόδευτος»), ἂς τιμοῦμε, ἂς ὑμνοῦμε, ἂς ἐπικαλούμαστε καὶ ἐμεῖς.

«Χαῖρε ἡ πύλη τῆς σωτηρίας»!

(ΛΥΧΝΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ, ἀρ. φ. 392, Μάρτ. 2016, ἐπηυξημένο) 

Ἀ ν τ ι ύ λ η

Ἱ. Ναὸς Ἁγ. Βασιλείου, 481 00 Πρέβεζα

Τηλ. 26820 25861/23075/6980 898 504

e-mail: antiyli.gr@gmail.com

ΤΟ ΧΕΡΙ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ

ΤΟ ΧΕΡΙ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ

π. Δημητρίου Μπόκου

Ἐσεῖς ποὺ βρήκατε τὸν ἄνθρωπό σας

κι ἔχετε ἕνα χέρι νὰ σᾶς σφίγγει τρυφερά,

ἕναν ὦμο ν’ ἀκουμπᾶτε τὴν πίκρα σας,

ἕνα κορμὶ νὰ ὑπερασπίζει τὴν ἔξαψή σας,

κοκκινίσατε ἄραγε γιὰ τὴν τόση εὐτυχία σας,

ἔστω καὶ μιὰ φορά;

Εἴπατε νὰ κρατήσετε ἑνὸς λεπτοῦ σιγὴ

γιὰ τοὺς ἀπεγνωσμένους;

Ἕ­να αἰχ­μη­ρό­τα­το βέ­λος ρί­χνει κα­τευ­θεί­αν στὴν καρ­διὰ τῆς  βο­λι­κῆς μας ἐ­πα­νά­παυ­σης ὁ ποι­η­τὴς Ντί­νος Χρι­στι­α­νό­που­λος μὲ τοὺς στί­χους αὐ­τούς. Ποι­ὸς κά­θε­ται νὰ σκε­φθεῖ τὸν ἄλ­λο, τὴ στιγ­μὴ ποὺ ἐ­μεῖς εἴ­μα­στε μιὰ χα­ρά; 

Κι ὅ­μως αὐ­τὴ θά ’­πρε­πε νὰ εἶ­ναι ἡ μό­νι­μη ἀ­γω­νί­α καὶ ἀ­νη­συ­χί­α μας. Πῶς γί­νε­ται νὰ χαι­ρό­μα­στε τὴ ζω­ή μας ἀ­νέ­με­λα, ὅ­ταν ἄλ­λοι πα­ρα­δί­πλα ὑ­πο­φέ­ρουν; Ἡ ἀ­δι­α­φο­ρί­α δὲν μπο­ρεῖ νὰ ἔ­χει θέ­ση στὴ ζω­ὴ τοῦ Χρι­στια­νοῦ. Χρι­στια­νὸς ση­μαί­νει νὰ εἶ­σαι τοῦ Χρι­στοῦ. Καὶ ὁ Χρι­στὸς ἔ­ζη­σε μό­νο γιὰ τοὺς ἄλ­λους. Κα­θό­λου γιὰ τὸν ἑ­αυ­τό του. «Ἑ­αυ­τὸν ἐ­κέ­νω­σεν» (Φιλ. 2, 7). Τὸν σταύ­ρω­σε γιὰ μᾶς.

Ἔ­δει­ξε μὲ τὸν τρό­πο αὐ­τό, ὅ­τι ἀ­ξί­α δὲν ἔ­χει μιὰ ζω­ὴ μὲ κα­λο­πέ­ρα­ση, ἀλ­λὰ μιὰ ζω­ὴ προ­σφο­ρᾶς στὸν ἄλ­λο. Ὕ­ψι­στο σκο­πό της, βα­θύ­τα­το νό­η­μά της, ἀ­πό­λυ­τη πλη­ρό­τη­τά της ὅ­ρι­σε τὴν ἀ­γά­πη.

Μὰ ἐ­μεῖς δι­α­στρέ­ψα­με καὶ τὸ πε­ρι­ε­χό­με­νο τῆς ἀ­γά­πης. Στὸν δι­κό μας κό­σμο, ὅ­που κέν­τρο βά­λα­με τὸν ἑ­αυ­τό μας, ἀ­κό­μα καὶ ἡ ἀ­γά­πη δὲν εἶ­ναι ἀ­κρι­βῶς ἀ­γά­πη. «Ἡ ἀ­γά­πη γιὰ τὸν συ­νάν­θρω­πό μας δὲν εἶ­ναι τά­χα ἐ­πι­τα­κτι­κὴ ἀ­νάγ­κη γιὰ μιὰ και­νούρ­για ἰ­δι­ο­κτη­σί­α;»

Εἶ­ναι ὁ Νί­τσε αὐ­τὸς ποὺ ἀ­να­ρω­τι­έ­ται. Καὶ συ­νε­χί­ζει τὴ σκέ­ψη του, λέ­γον­τας ὅ­τι σὲ μιὰ τέ­τοι­α ἀ­γά­πη συμ­βαί­νει ὅ,τι καὶ σὲ κά­θε μας ἐ­πι­θυ­μί­α γιὰ ὁτιδήποτε και­νούρ­γιο: «Κου­ρα­ζό­μα­στε μὲ τὸ πα­λιό, γιὰ ὅ,τι γνω­ρί­ζου­με κα­λὰ καὶ σί­γου­ρα. Ἔ­χου­με ἀ­νάγ­κη νὰ τεν­τώ­σου­με τὰ χέ­ρια μας ἀ­κό­μα πιὸ μα­κριά. Καὶ τὸ πιὸ ὄ­μορ­φο το­πί­ο, ὅ­ταν τὸ ζή­σου­με, ὅ­ταν τὸ ἔ­χου­με μπρο­στὰ στὰ μά­τια μας γιὰ τρεῖς ὁ­λό­κλη­ρους μῆ­νες, μᾶς κου­ρά­ζει, δὲν εἴ­μα­στε βέ­βαι­οι γιὰ τὴν ἀ­γά­πη μας γι' αὐ­τό. Κά­ποι­α ἄλ­λη μα­κρι­νὴ ὄ­χθη, μᾶς τρα­βά­ει πε­ρισ­σό­τε­ρο. Γε­νι­κό­τε­ρα, μιὰ κα­το­χὴ μει­ώ­νε­ται μὲ τὴ χρή­ση».

Μιὰ ἀ­γά­πη λοι­πὸν ποὺ εἶ­ναι ἐ­πι­τα­κτι­κὴ ἀ­νάγ­κη ἰ­δι­ο­κτη­σί­ας, κα­το­χῆς τοῦ ἄλ­λου γιὰ εὐ­χα­ρί­στη­ση τοῦ ἑ­αυ­τοῦ μας, γρήγορα κα­ταν­τά­ει πράγ­μα βα­ρε­τό. Δὲν ὑ­πάρ­χει εὐ­χα­ρί­στη­ση, ποὺ νὰ μὴ γί­νε­ται μὲ τὸν χρό­νο ἀ­νια­ρή. Γίνεται βαρετὸς ὁ ἄλλος καὶ πρέπει νὰ ἀντικαθίσταται συνεχῶς, ὅταν, ἀντὶ νὰ τὸν κάνουμε ἀποδέκτη τῆς ἀγάπης μας, τὸν μεταβάλλουμε σὲ ἁπλὸ ὄργανο τῆς εὐχαρίστησής μας. Εἶ­ναι ἡ κα­τά­ρα τῆς ἐ­γω­κεν­τρι­κῆς μας ἀ­να­ζή­τη­σης. Νὰ μὴ σταματάει πο­τέ. Νὰ ψά­χνει ἀ­κό­ρε­στη γιὰ νέ­ους τρόπους καὶ εἴ­δη εὐ­χα­ρί­στη­σης.

Μὰ εἶ­ναι κά­τι δι­α­φο­ρε­τι­κὸ ἡ ἀ­γά­πη ποὺ προ­σφέ­ρε­ται, τὸ χέ­ρι ποὺ δί­νεις γιὰ νὰ στη­ρι­χτεῖ κά­ποι­ος ἐ­πά­νω του, ὄχι γιὰ νὰ πάρεις κάτι ἐσύ. Ὅταν ἀ­γα­πᾶς τὸν ἄλλο γιὰ ὅ,τι ἀκριβῶς εἶναι αὐτὸς ὁ ἄλλος, ὄ­χι γιὰ δική σου εὐ­χα­ρί­στη­ση. Αὐτὸ εἶναι κά­τι ποὺ θὰ σὲ γε­μί­ζει πάν­το­τε χα­ρά. Μιὰ ἐμ­πει­ρί­α ποὺ θὰ πα­ρα­μέ­νει ζων­τα­νή, ἀ­ξέ­χα­στη, ἀ­κό­μα κι ὅ­ταν ὅ­λα βου­λιά­ξουν στῆς λή­θης τὸν ἀ­πύθμενο βυ­θό. Τὸ πε­ρι­γρά­φει ὄ­μορ­φα ὁ ποι­η­τής:

Κι ἔπειτα τὰ χρόνια θὰ περάσουν

ὄγκοι βουνῶν καὶ πέτρας θὰ παρεμβληθοῦν

θὰ ξεχαστοῦνε ὅλα

ὅπως ξεχνιέται τὸ καθημερινὸ φαΐ

ποὺ μᾶς κρατάει ὀρθούς.

Ὅλα, ἔξω ἀπὸ κείνη τὴ στιγμὴ

ποὺ μέσα στὸ συνωστισμὸ τοῦ ὑπόγειου τρένου

κρατήθηκες στὸ μπράτσο μου.

(Τί­τος Πα­τρί­κιος)

Ἐμεῖς προσφέρουμε τὸ μπράτσο μας σὲ ὅποιον τὸ χρειάζεται νὰ κρατηθεῖ; Τί μᾶς ἐμ­πο­δί­ζει νά ΄ναι γε­μά­τη ἡ ζω­ή μας ἀ­πὸ ὄ­μορ­φες στιγ­μὲς προ­σφο­ρᾶς; Μό­νο αὐ­τὲς ἔ­χουν ἀ­ξί­α πολύτιμη, θὰ πα­ρα­μεί­νουν αἰ­ώ­νια στὴ μνή­μη τοῦ Θε­οῦ, ὅταν ὅλα τὰ ἄλλα ξεχαστοῦν. Τὸ χέ­ρι ποὺ προ­σφέ­ρε­ται γιὰ ἀ­γά­πη, γρά­φει ἀ­νε­ξί­τη­λα τὸ ὄ­νο­μά μας στὸ Βι­βλί­ο τῆς Ζω­ῆς. Ἐ­νῶ τὸ χέ­ρι ποὺ δὲν τὸ ἔ­μα­θε αὐ­τό, σβή­νει γιὰ πάν­τα τὸ ὄ­νο­μά μας ἀ­πὸ τὴ μνή­μη τοῦ Θε­οῦ. Και­ρὸς νὰ δι­δά­ξου­με καλὰ στὸ χέ­ρι μας τὸ μά­θη­μα αὐτό, νὰ γρά­φει χω­ρὶς λά­θη τῆς ἀγάπης τὴ σω­τή­ρια γρα­φή.

Ὁ Κύ­ριός μας τρέ­χει, ἐπείγεται ν’ ἁ­πλώ­σει τὰ χέ­ρια του πά­νω στὸν σταυ­ρό, νὰ μᾶς ἀγκαλιάσει ὅλους, νὰ μᾶς σώσει. Ἂς βι­α­στοῦ­με ν’ ἁ­πλώ­σου­με τὰ χέ­ρια μας κι ἐ­μεῖς μὲ σταυ­ρι­κὴ δι­ά­θε­ση σὲ ὅ­σους τὰ χρει­ά­ζον­ται. «Κύ­ρι­ε, τὰς χεῖ­ρας ἡ­μῶν ἔ­κτει­νον πρὸς ἐρ­γα­σί­αν τῶν ἐν­το­λῶν σου».

Τὸ κατανυκτικὸ Τριῴδιο, παράλληλα μὲ τὴν παντοειδῆ νηστεία, δὲν παύει νὰ μᾶς παρακινεῖ καὶ στὴ θεοτερπῆ εὐποιία, μιὰ θητεία προσφορᾶς καὶ ἀγάπης στὸν ἄνθρωπο. Μιὰ στάση ζωῆς ποὺ ἀναφέρεται εὐθέως στὸν Χριστό: «Θρέψον δὴ τὸν Κύριον, ψυχή, τῇ εὐπραξίᾳ, ἀρετῆς ἐδέσματα ὡς εὐώδεις θυσίας προσκομίζουσα τούτῳ» (Πέμπτη Τυρινῆς, ᾠδὴ η΄).

Ἔμεινε ἄραγε σὲ μᾶς καθόλου διάθεση νὰ θρέψουμε τὸν Κύριο μὲ μοσχομύριστα ἐδέσματα ἐλεημοσύνης;

Καλὴ Σαρακοστή!

Ἀ ν τ ι ύ λ η
Ἱ. Ναὸς Ἁγ. Βασιλείου, 481 00 Πρέβεζα
Τηλ. 26820 25861/23075/6980 898 504
e-mail: antiyli.gr@gmail.com

ΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

«Είχαν οργανωθεί ειδικοί πυρήνες αθέων, που πήγαιναν στα σχολεία, στα χωριά, στους χώρους εργασίας και διεξήγαγαν μια αντιθρησκευτική προπαγάνδα συστηματικά» επισημαίνει στο σχετικό άρθρο του ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης

Για τους διωγμούς που έχουν υποστεί οι χριστιανικοί πληθυσμοί από το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης έχουν γραφτεί πολλά και η αλήθεια είναι ότι η Ιστορία του 20ού αιώνα στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ είναι γεμάτη από τέτοιες διώξεις εναντίον κάθε θρησκείας. Ο τρόπος όμως με τον οποίο το αθεϊστικό καθεστώς έκανε κατά καιρούς προπαγάνδα εναντίον των χριστιανών αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι αυτής της ιστορίας. 

Σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης αναφέρεται στους τρόπους αυτούς, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, προϋπέθεταν και τη δημιουργία ειδικών ταγμάτων, τα οποία είχαν βασικό σκοπό να στηρίξουν την κυρίαρχη αντιθρησκευτική προπαγάνδα. Πιο συγκεκριμένα, σημειώνει ο κ. Αγτζίδης: «Για την αντιμετώπιση του θρησκευτικού αισθήματος είχαν οργανωθεί ειδικοί πυρήνες αθέων στα σχολεία, στα χωριά και στους χώρους εργασίας. Οι πυρήνες αυτοί εντάσσονταν στην κεντρική σοβιετική οργάνωση Ενωση Αθεων Πολεμιστών. Διεξήγαγαν συστηματικά αντιθρησκευτική προπαγάνδα, με στόχο τη δημιουργία μιας “νέας γενιάς αθέων”».
Επιπλέον, αναφέρει: «Η Ένωση διέθετε δική της εφημερίδα, θεατρικό όμιλο εξειδικευμένο σε παρουσίαση αντιθρησκευτικών έργων, οργάνωνε ομιλίες και διαλέξεις. Οι πυρήνες της Ένωσης συντόνιζαν και προωθούσαν την αντιθρησκευτική δράση. Ένας τρόπος ήταν η πρόκληση συναγωνισμού, η γνωστή σοσιαλιστική άμιλλα, μεταξύ διάφορων πυρήνων για τη μεγαλύτερη αντιθρησκευτική δραστηριότητα. Στρατευμένο στην κατεύθυνση αυτή ήταν και το σχολείο. Η εκπαίδευση στη μητρική γλώσσα είχε, εκτός από την εξασφάλιση της μάθησης, και αντιθρησκευτικούς σκοπούς, ώστε τα παιδιά να μπουν πιο εύκολα “στον δρόμο του σοσιαλισμού”». 

Η δράση τους δεν θα μπορούσε, βέβαια, να μείνει εκτός των σχολικών χώρων, γι' αυτό και «τα σχολεία γέμιζαν με αντιθρησκευτικά συνθήματα, ενώ οι δάσκαλοι μιλούσαν στους μαθητές για τις αρνητικές συνέπειες της θρησκείας. Συνηθισμένα θέματα ομιλίας ήταν “Η αντιδραστική ουσία της γιορτής του Πάσχα” και “Η γέννηση του Χριστού και το Πάσχα”» σημειώνει ο κ. Αγτζίδης και συμπληρώνει: «Στόχος όλων αυτών ήταν να πειστεί η νεολαία που συμμετείχε να απορρίψει τη θρησκεία και να την αντικαταστήσει με την “προλεταριακή της πατρίδα”. Αλλος τρόπος αντίδρασης στις θρησκευτικές γιορτές ήταν η απόσπαση υποσχέσεων από τους μαθητές να διαβάζουν τις ημέρες των γιορτών τις βιογραφίες των αρχηγών της επανάστασης».

Όλες αυτές οι λυσσαλέες επιθέσεις εναντίον της θρησκείας και πιο συγκεκριμένα εναντίον του χριστιανισμού τελικά δεν ευοδώθηκαν. Η απόδειξη γι' αυτή την ατελέσφορη -αν και μανιώδη- προσπάθεια εναντίον των χριστιανών ήρθε μέσα από το ίδιο καθεστώς, το οποίο δεν μπορούσε να διαχειριστεί τη διείσδυση του χριστιανισμού στις τάξεις των απλών ανθρώπων, που δεν μπορούσαν, παρά τον διάχυτο φόβο, να αρνηθούν τα πιστεύω τους.

Κομματική Εκκλησία

Ο κ. Αγτζίδης σημειώνει στο άρθρο του: «Λίγα χρόνια αργότερα ο ίδιος ο Στάλιν επανέφερε τη θρησκευτική λατρεία, για να αντιμετωπιστεί η γερμανική επίθεση, δημιουργώντας παράλληλα μια κομματική Εκκλησία, εξαρτημένη απολύτως από το καθεστώς. 

Η ακραία σταλινική καταστολή δεν μπόρεσε να εξαλείψει το θρησκευτικό συναίσθημα ούτε να αντικαταστήσει τις παραδοσιακές θρησκευτικές μορφές με νέες. Ισως το συμπέρασμα από μια πλούσια ιστορική εμπειρία να είναι ότι η απόπειρα των διάφορων συγκυριακών ιδεολογιών να ανταγωνιστούν τη θρησκευτική πίστη των λαών και να αντικαταστήσουν σύμβολα και βαθύτατα χαραγμένα στερεότυπα αποτελεί μια από τις πραγματικές χίμαιρες του ανθρώπινου πολιτισμού».

«Αντιπασχαλινή καζάνια» και εκστρατεία που είχε στο στόχαστρο τις εορτές 

Στα σχολεία δημιουργήθηκαν αντιθρησκευτικοί όμιλοι μαζί με τους δραματικούς, τους ομίλους ραδιοφώνου. Οι κομματικές οργανώσεις ήταν επίσης υποχρεωμένες να συμπαρίστανται στη δράση των Άθεων Πολεμιστών. 

Τα τάγματα αυτά περιέφεραν την προπαγάνδα του καθεστώτος παντού, στις γειτονιές, στους χώρους δουλειάς και σε οποιαδήποτε άλλη δημόσια δράση. Πιο συγκεκριμένα, «το καθήκον των κομματικών οργανωμένων ήταν να πηγαίνουν επιδεικτικά για δουλειά στα κολχόζ και στα εργοστάσια τις μέρες των θρησκευτικών εορτών. Επιστρατευόταν επίσης το θέατρο, το οποίο ανέβαζε αντιθρησκευτικά έργα, όπως το δράμα “Η ψευτιά” του Π. Χολίδη. Ειδικά τις ημέρες του Πάσχα, που ήταν και η μεγαλύτερη από τις θρησκευτικές γιορτές, οργανωνόταν μια προπαγανδιστική εκστρατεία που ονομαζόταν “αντιπασχαλινή καζάνια”. Συνήθως η εκστρατεία αυτή είχε κάποιο κεντρικό σύνθημα, όπως “Εμπρός για την κατάκτηση της επιστήμης και της τεχνικής” ή “Εμπρός για το μπολσεβίκικο δυνάμωμα των κολχόζ”, “Εμπρός για 100% έξοδο των εργαζομένων στη δουλειά τις μέρες τον Πάσχα”. Ενδιαφέρον έχει ακόμα ο τρόπος δράσης αυτών των ταγμάτων κατά τις μεγάλες χριστιανικές γιορτές του Πάσχα και των Χριστουγέννων».

Μπριγάδες

Όπως σημειώνει στο άρθρο του ο κ. Αγτζίδης, «τις ημέρες των θρησκευτικών γιορτών οι κομματικοί οργάνωναν ειδικές ομάδες με την ονομασία “μπριγάδες αθέων”, με σκοπό την οργάνωση της αντιθρησκευτικής εκστρατείας, ειδικά τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Η δημοτικιστική εφημερίδα “Κόκκινος Καπνός”, που εκδιδόταν στο Σοχούμι του Καυκάσου (1930-1937), απαριθμούσε όλες τις θρησκευτικές γιορτές οι οποίες βρίσκονταν στο στόχαστρό τους. Έτσι, αναφερόταν στη γιορτή του προφήτη Ηλία, τον οποίον αποκαλούσε “Άγιο Ηλία”, του Αγίου Παύλου, του Αγίου Ιωάννου, του Αγίου Παντελεήμονα και, βέβαια, τα Χριστούγεννα και κυρίως το Πάσχα».

Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια  & dimokratianews

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ: Η «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» ΤΩΝ ΑΘΕΩΝ

Η «ελευθερία» των αθέων

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Εν όψει των συζητήσεων για την αναθεώρηση του Συντάγματος οι άθεοι και αντίθρησκοι ξεκίνησαν πάλι την προπαγάνδα τους.

Προωθούν την αντίληψη πως για να είναι η χώρα μας μέσα «στη φιλελεύθερη δυτική παράδοση» οφείλει να απεμπολήσει την Παράδοσή και την Ιδιοπροσωπία της και να εξοβελίσει από τη δημόσια σφαίρα την ευεργέτιδά της Εκκλησία.

Η αντίληψη αυτή φέρνει στο νου του Έλληνα φιλελεύθερου πολίτη τον εφιάλτη της σταλινικής περιόδου και τον κάνει να σκεφθεί ότι οι συγκεκριμένοι άθεοι αναμασούν αντιλήψεις του 1873! Τόσο «προοδευτικά» σκέπτονται. Τη χρονιά αυτή κυριαρχούσαν στην ιντελιγκέντσια της Ευρώπης  ο μηδενισμός του Νετσάγεφ, ο αναρχισμός του Μπακούνιν, ο μαρξισμός, ο εξελικτισμός του Ντάρβιν, ο «θεολογικός» αθεϊσμός του Στράους, ο ωφελιμισμός του Μιλλ.

Την ίδια χρονιά  ο μέγας Φεοντόρ Ντοστογιέφσκι βρήκε σφοδρή αντίδραση από τους «προοδευτικούς» κύκλους της χώρας του και από την τσαρική μυστική αστυνομία. Αιτία το μυθιστόρημά  του «Οι δαιμονισμένοι», μανιφέστο για την πνευματική ελευθερία, που καταπατιέται από τους μηδενιστές και τους αθέους. Η ρωσική κοινωνία ήταν επηρεασμένη από τις «μοντέρνες» ιδέες. Στο «Ημερολόγιο του συγγραφέα», του 1873, ο Ντοστογιέφσκι την περιγράφει: «Στην οικογένεια επικρατούσε η αμάθεια, η αληθινή παιδεία είχε αντικατασταθεί από την αναιδή άρνηση, δανεισμένη από τους ξένους, τα υλικά κίνητρα κυριαρχούσαν έναντι κάθε υψηλής ιδέας και τα παιδιά διαπαιδαγωγούντο χωρίς αρχές και πέρα από κάθε φυσική αλήθεια, με έλλειψη σεβασμού ή αδιαφορία προς την πατρίδα...». Σα να μιλάει για τη σημερινή Ελλάδα...

Για τους σε κάθε εποχή προπαγανδιστές της αθεΐας σημειώνει ο μεγάλος ρώσος συγγραφέας: «Δώστε σε όλους αυτούς την πλήρη δυνατότητα να καταστρέψουν την παλιά κοινωνία και να την οικοδομήσουν από την αρχή. Το αποτέλεσμα θα είναι να υπάρξει τόσο σκοτάδι και τόσο χάος, τόση χυδαιότητα και απανθρωπιά, ώστε το όλο οικοδόμημα που θα επιχειρήσουν να κτίσουν θα καταρρεύσει πριν προλάβει να ολοκληρωθεί». Ο Ντοστογιέφσκι προείδε το 1989 και τη συνέχεια του...

Το κύριο επιχείρημα των αθέων, του σήμερα και του 1873, είναι ότι με την κατάργηση του Θεού ο άνθρωπος καθίσταται ελεύθερος. Ακολουθούν την άποψη του Μπακούνιν: « Εάν ο Θεός υπάρχει ο άνθρωπος έχει δεσμεύσεις, δεν είναι ελεύθερος, αλλά δούλος. Εάν μπορεί και οφείλει να είναι ελεύθερος, αυτό σημαίνει πως ο Θεός δεν υπάρχει». Άποψη που υποστηρίζουν στους «Δαιμονισμένους» οι Κυρίλοφ και  Σταυρόγκιν. Ο άλλος της παρέας, ο Σιγκάλεφ του άθεου σοσιαλισμού,  υποστηρίζει, όπως ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής, πως « χωρίς δεσποτισμό δεν βρέθηκε ακόμη ούτε ελευθερία, ούτε ισότητα. Σε μιαν αγέλη όμως πρέπει να επικρατεί ισότητα...». Και ο Μπερντιάγεφ σημειώνει σχετικά: «Η τάση προς ισότητα...αναπότρεπτα οδηγεί σε μιαν ανισότητα, στην τυραννική κυριαρχία μιας ασήμαντης μειονότητας στην απόλυτη πλειονότητα». 

Η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό, που προσφέρει ο Θεάνθρωπος Ιησούς στον άνθρωπο. Ελευθερία ακόμη και να τον αρνηθεί και να τον πολεμήσει. Μόνο στους λαούς με χριστιανική παράδοση παρουσιάζεται το φαινόμενο της αθεΐας. Στους λαούς με άλλες θρησκευτικές παραδόσεις η αθεΐα είναι αδιανόητη. Οι άθεοι προπαγανδίζουν την ιδεολογία τους στην Ελλάδα ή στην Ιταλία, όχι στη Σαουδική Αραβία, στο Ιράν, στην Ινδία, ή στην Ιαπωνία...

Μόνο ο Χριστός έδωσε στον άνθρωπο το δικαίωμα και την ευθύνη ελεύθερα να ακολουθήσει ακόμη και το πιο ανόητο και το πιο επιζήμιο για την ύπαρξή του. Μόνο στη «δυτική – χριστιανικής προέλευσης - αντίληψη» ζωής υπάρχει η ελευθερία ο άνθρωπος να μπορεί να σκεφθεί να κατασκευάσει μια κοινωνία αθεϊστική, η οποία, κατά τον Ντοστογιέφσκι,  θα τον μεταβάλλει σε ένα άβουλο όργανο.

Η δυτική χριστιανική αντίληψη της ζωής κατατρυχόταν για αιώνες από δύο επικίνδυνους πειρασμούς: Από την κακή ελευθερία και από την επιβολή του καλού. Έτσι η ελευθερία καταστρεφόταν είτε από την ορμή του κακού, που κρύβει στα σπλάχνα της, είτε από τον αναγκασμό του καλού. Οι πυρές της Ιεράς Εξέτασης αποτελούν το πιο φρικτό σημείο αυτής της τραγωδίας του λατινόφρονος ανθρώπου, όπως την περιέγραψε ο Ντοστογιέφσκι με τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή στους «Αδελφούς Καραμάζοφ». Η τραγωδία του δυτικού ανθρώπου είναι πως έχει τόση εμπιστοσύνη στη λογική του, την οποία έχει θεοποιήσει, που όχι μόνο δεν ασπάζεται την αλήθεια, αλλά επιβάλλει με τη βία το ψέμα, την απανθρωπιά. Για τον Ντοστογιέφσκι όταν ο άνθρωπος, στην άγρια μορφή της ελευθερίας του, δεν αναγνωρίζει τίποτα πιο πάνω από τον εαυτό του, τότε ούτε ο ίδιος υπάρχει.

Η επιβολή στην κοινωνία του τρόπου ζωής των ομοφυλοφίλων,  η επιχείρηση ευτελισμού της οικογένειας, η απαξίωση της ζωής, κυρίως στην αρχή και στο τέλος της, η προσπάθεια κατάργησης αξιών – θεμελίων της κοινωνίας, είναι συμπτώματα παρακμής και αποσύνθεσης του ανθρώπου. Και όταν τα πάντα επιτρέπονται, εν ονόματι της χωρίς Θεό ελευθερίας, τότε αυτή υποδουλώνεται στον εαυτό της και οδηγεί τον άνθρωπο στην καταστροφή. Η χριστιανικής καταγωγής σύγχρονη κοινωνία «παίζει» με την ελευθερία της και με την ύπαρξή της. Ο πολιτισμός της είναι σε παρακμή και στο προστάδιο να καταρρεύσει, όταν το Ισλάμ έρχεται ορμητικό  να την κατακτήσει. Αυτή διαλέγει το μέλλον της και έχει την ευθύνη της απόφασής της.

http://thriskeftika.blogspot.gr

ΠΡΩΤΟΠΡ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ: ΤΟ '21 ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΟΥ - ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΑΚΡΙΒΩΣΕΙΣ

Το '21 και οι Συντελεστές του - Αμφισβητήσεις και επακριβώσεις

Πρωτοπρ. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός

Ένα από τα φοβερότερα ανοσιουργήματα στο χώρο της Ιστορίας-αυτόχρημα αναιρετικό της ιστορικής επιστήμης- είναι η ιδεολογική ερμηνεία και χρήση των ιστορικών δεδομένων. Τότε ο Ιστορικός δεν κάνει επιστήμη (απροκατάληπτη δηλαδή και ελεύθερη έρευνα), αλλά πολιτική. 

Ένα δε από τα ιστορικά γεγονότα, πρωταρχικής για τον Ελληνισμό σημασίας, που δεινοπαθεί ιδιαίτερα από την ιδεολογικοποιημένη ιστορία, είναι το 1821, ή Μεγάλη Επανάσταση του Ελληνικού Γένους/Έθνους και ο αληθινός χαρακτήρας της. Το '21 σηματοδοτεί την αρχή του Ελληνικού Κράτους και γι' αυτό όλες οι ιδεολογίες ζητούν να το παρουσιάσουν ως δικό τους, να σφετερισθούν τη δόξα του.

Μια ομάδα ερευνητών προσεγγίζουν το '21 με ένα πνεύμα αμφισβητήσεως και διάθεση απορριπτική για κοινωνικές ομάδες, που καταλέγονται στους συντελεστές του. Γι' αυτούς το '21 είναι "σημείον αντιλεγόμενον (Λουκ.2,34) και ζητούν την απομύθευσή του, στα πλαίσια του γνωστού αιτήματος "να ξαναγραφεί η ιστορία". Διατυπώθηκαν μάλιστα θέσεις, που επαναλαμβάνονται αυτούσιες από τους συνεχιστές τους, ιδιαίτερα στο χώρο της παιδείας και της ανεύθυνης (υπάρχει και τέτοια) δημοσιογραφίας.

Κυρίως πολεμείται η θέση του "ανωτέρου" (λεγομένου) Κλήρου(1) στον Αγώνα και αμφισβητείται γενικότερα ο ρόλος του Ράσου σ' αυτόν. Επισημαίνονται προδοσίες, χαρακτηρίζονται προδότες, ελέγχονται συμπεριφορές, αμφισβητείται η προσφορά. Τα "επιχειρήματα" όμως περιορίζονται συνήθως σε ωραιολογίες και ανέρειστες γενικεύσεις ή γλωσσικά πυροτεχνήματα χωρίς τεκμηρίωση. Η ιδεολογικοποιημένη αυτή "ιστορική ερμηνεία" αναπαράγεται, συνεχώς, και παρασύρει τους αδύνατους και ανίκανους να επιχειρήσουν αυτοδιαπιστώσεις. Ιδιαίτερα δε στο χώρο της παιδείας το θύμα παρόμοιων ιδεολογημάτων είναι η Νεολαία, που οδηγείται στην αμφισβήτηση και την άρνηση, πριν ακόμη γνωρίσει την ιστορική αλήθεια.

Ανταποκρινόμενος στην παράκληση των οργανωτών αυτής της πανηγυρικής συνάξεως, θα προσπαθήσω να απαντήσω στα ερωτήματα:

Ποιά η συμβολή του Κλήρου στον Αγώνα;

Ωφέλησε ή έβλαψε το Γένος;

Ποιά ή συμμετοχή του γενικότερα στην ανάσταση του Γένους;

Στάθηκε στο πλευρό του ή αδιαφόρησε;

Μπορούμε να μιλούμε για αντίδραση ή αδιαφορία;

Θα προσεγγίσουμε τα ερωτήματα αυτά μέσα από τις ιστορικές μαρτυρίες, ελέγχοντας τη στάση του Κλήρου κατά την πορεία προς τον Αγώνα και κατά τη διεξαγωγή του. Σκοπός μας δεν είναι μια (ανώφελη και προκλητική) απολογητική υπέρ του Κλήρου -τότε θα ίσχυε το αρχαίο: "το τας ιδίας ευεργεσίας υπομιμνήσκειν τινί ίδιον τω υβρίζειν"- αλλά η αντικειμενική, κατά το δυνατόν, ερμηνεία.

1. Το δiλημμα "συνύπαρξη ή αντίσταση" και η δυναμική του (2).

Μετά την άλωση (1453) το Γένος ολόκληρο διχάσθηκε στη στάση του απέναντι στον κατακτητή. Δύο τάσεις διαμορφώθηκαν: ο συμβιβασμός με τη νέα κατάσταση, κινούμενος ανάμεσα στη μοιρολατρία και την ελπίδα αποκαταστάσεως, ή η δυναμική αντίσταση με κάθε δυνατό μέσο. Την πρώτη τάση εκπροσωπούσαν oι αντιδυτικοί ή ανθενωτικοί, ενώ τη δεύτερη οι ενωτικοί και φιλοδυτικοί. H διάσταση ενωτικών-ανθενωτικών προυπήρχε φυσικά της αλώσεως, διότι oι δύο παρατάξεις διαμορφώθηκαν αμέσως μετά το τελικό σχίσμα Ανατολής-Δύσεως (1054). 'Η αντιλατινική-αντιφραγκική πλευρά ήταν η πολυπληθέστερη και ισχυρότερη, διότι την συντηρούσε η μόνιμη-απόδειξη το 1204 - φραγκική επιβουλή απέναντι στην Ορθόδοξη-Ρωμαίικη Ανατολή. Στους φιλοδυτικούς καταλέγονταν κυρίως διανοούμενοι και πολιτικοί. Οi πρώτοι, διότι ταυτίζονταν στις θεωρητικές αναζητήσεις τους με τους δυτικούς διανοουμένους (ενδοκοσμική εσχατολογία), ενώ οι δεύτεροι και διά λόγους σκοπιμότητας (προσδοκία βοήθειας). Με την αλληλοπεριχώρηση θεολογίας και πολιτικής, βασικό γνώρισμα της Ρωμανίας ("Βυζαντίου"), ή σύγκρουση των δύο παρατάξεων δεν έμεινε στο θεωρητικό επίπεδο, αλλ' επηρέασε όλο το φάσμα της ζωής.

Συνείδηση των ανθενωτικών ήταν, ότι την Ορθόδοξη- Ρωμαίικη ταυτότητα (πού για το Γένος ήταν και εθνική) δεν την απειλούσαν τόσο οι Οθωμανοί, όσο οι Φράγκοι. Η πίστη, όχι ως θρησκευτική ιδεολογία, αλλ' ως θεραπευτική της υπάρξεως και μέθοδος θεώσεως-σωτηρίας, θα έχει πάντοτε στην ησυχαστική παράδοση και τα επηρεαζόμενα απ' αυτήν πλατειά λαϊκά στρώματα πρωταρχική σημασία.

Αυτή τη συνείδηση κωδικοποιεί και επαναδιατυπώνει τον 18ο αιώνα ο μεγάλος απόστολος του δούλου Γένους, ο άγιος Κοσμάς Αιτωλός: "Και διατί δεν ήφερεν ο Θεός άλλον βασιλέα, που ήταν τόσα ρηγάτα εδώ κοντά νά τους το δώση, μόνον ήφερε τον Τούρκον, μέσαθεν από την Κόκκινην Μηλιάν καί του το εχάρισε; Ηξερεν ο Θεός, πως τα άλλα ρηγάτα μας βλάπτουν εις την πίστιν, και (=ενώ) ο Τούρκος δέν μας βλάπτει. Άσπρα (=χρήματα) δώσ' του και καβαλλίκευσέ τον από το κεφάλι. Καί διά να μη κολασθούμεν, το έδωσε του Τούρκου, και τον έχει o Θεός τον Τούρκον ωσάν σκύλον να μας φυλάη..."(3).

O άγιος Κοσμάς έδινε, έτσι, απάντηση στους δυτικόφρονες - ενωτικούς, χωρίς μάλιστα να μπορεί να κατηγορηθεί ως εχθρός του Λαού ή σκοταδιστής. Μόνο όσοι έχουν εμπειρία της ησυχαστικής παραδόσεως, που διασώζεται στις λαϊκές πρακτικές, μπορούν να κατανοήσουν τη δυναμική της πίστεως μέχρι τον 19ο αιώνα(4). Αντίθετα οι φιλενωτικοί ήσαν πάντα πρόθυμοι να μειοδοτήσουν στο θέμα της πίστεως (δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που προσχώρησαν στον παπισμό), διότι τα κριτήριά τους ήταν προπάντων ενδοκοσμικά και καιρικά. Οι δεύτεροι έριχναν το βάρος στην εξωτερική ελευθερία. Παρ' όλα αυτά, πρέπει να λεχθεί, ότι μολονότι η πρώτη τάση διέσωσε την ταυτότητα του Γένους, η δεύτερη το κράτησε σε μόνιμο επαναστατικό βρασμό. Η αντίθεσή τους, χωρίς να γίνεται από τότε αισθητό, λειτούργησε ως σύνθεση. Βέβαια, κατά τον γνωστό ιστορικό Στήβεν Ράνσιμαν, οι ανθενωτικοί δικαιώθηκαν, διότι μ' αυτούς "διατηρήθηκε η ακεραιότητα της Εκκλησίας και με αυτήν και η ακεραιότητα του Ελληνικού λαού"(5).

Η πολιτική της συνυπάρξεως εκφραζόταν ως πολιτική κατευνασμού του κατακτητή και περιορισμένης συνεργασίας και την εγκαινίασε, κατ' ανάγκην, ο πρώτος Γενάρχης, οικουμενικός Πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος (1454). Η στάση αυτή στόχευε στην περίσωση των δυνάμεων, που είχαν μείνει στο Γένος. Βέβαια, από το φρόνημα των προσώπων εξηρτάτο η φύση και η έκταση που θα έπαιρνε αυτή η "συνεργασία". Η στάση αυτή όμως δικαιωνόταν ιστορικά, διότι είχε εφαρμοσθεί ήδη από την αραβοκρατία (7ος αι.), άρα υπήρχε μακρά πείρα, και θεμελιωνόταν θεολογικά στο γνωστό παύλειο χωρίο της Προς Ρωμαίους (13,1: "Πάσα ψυχή εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω. Ου γαρ έστι εξουσία, ειμή από Θεού..."), σε συνδυασμό βέβαια με το επίσης αποστολικο: "πειθαρχείν δεί Θεώ μάλλον ή ανθρώποις" (Πραξ. 5, 29). Η υπακοή στα τυραννικά καθεστώτα, όχι στους τυράννους, έχει όρια ("εν οις εντολή του Θεού μη εμποδίζηται", κατά τον Μ. Βασίλειο, P.G. 31, 860) και δεν νοείται ορθόδοξα ως "ταύτιση", αλλά ως μέτρο καιρικό, όταν δεν υπάρχει άλλη (χριστιανικά δικαιωμένη) επιλογή.

Βέβαια, στο σημείo αυτό πρέπει να υπογραμμισθεί ότι ο λόγος εδώ αφορά στο Ράσο στο σύνολό του και όχι σε κάποια προσωπική επιλογή. Η Εκκλησία, σε κάθε εποχή, έχει την αποστολή της Μάνας. Να προφυλάσσει και να σώζει το ποίμνιό της. Κάθε δυναμική στάση, που θα οδηγούσε σε αποτυχία και καταστροφή, θα καταλογιζόταν πάντα εναντίον της,(6). Η ανοχή και διαλλακτικότητα του Κλήρου δεν μπορεί να ερμηνεύεται συλλογικά ως ένοχος συμβιβασμός και εθελοδουλία, παρά μόνο στις περιπτώσεις εκείνες, στις οποίες διακριβώνεται εσωτερική ταύτιση με τον κατακτητή. Αλλά τέτοιες περιπτώσεις ελεγχόμενης διαγωγής Κληρικών, υπήρξαν σπανιότατες. Τα εκκλησιαστικά κείμενα, ιδιαίτερα δε τα Πατριαρχικά, έχουν πάντα ανάγκη αποκρυπτογραφήσεως. Διότι σκοπός τους ήταν να παραπλανήσουν την Πύλη. Το Πατριαρχείο ως Εθναρχία, έπρεπε να φαίνεται πάντα άψογο απέναντι στην Πύλη, ανεξάρτητα από τις πραγματικές του διαθέσεις. Οι συχνές θανατικές εκτελέσεις Πατριαρχών και Μητροπολιτών αποδεικνύουν, πόσο μικρή ήταν η εμπιστοσύνη της Πύλης απέναντί τους και, συνεπώς, την ορθότητα της θέσεως αυτής.

Η πολιτική όμως της συνυπάρξεως είχε και μια δυναμική διάσταση. Την πίστη στη δυνατότητα βαθμιαίας υποκαταστάσεως των Οθωμανών στη διακυβέρνηση του Κράτους και τη δημιουργία ενός "Οθωμανικού Κράτους του Ελληνικού Έθνους". Κατά την άποψη αυτή η ανάσταση του Ρωμαίικου (της Ρωμανίας/"Βυζαντίου") θα ερχόταν χωρίς επανάσταση, αλλά με τη βαθμιαία διάβρωση του κράτους και την αθόρυβη μεταλλαγή του. Η επανάσταση των Νεοτούρκων (1908) και η επικράτηση του εθνικιστικού φανατισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αποσκοπούσε ακριβώς στην επίσχεση των Ρωμηών (και των Αρμενίων) στη συνεχώς αυξανόμενη συμμετοχή τους στον κρατικό μηχανισμό. Και αυτό δικαιώνει τη φαναριώτικη πολιτική. Η πολιτική αυτή της πρόσκαιρης "συνεργασίας" μπόρεσε να βελτιώσει τη θέση του υπόδουλου Γένους, με την ανάπτυξη της αυτοδιοικήσεως στις κοινότητες και την ανάδειξη στελεχών μιας ελληνικής πολιτικής ηγεσίας.

Πρόσφατα διατυπώθηκε η άποψη, ότι ""η Εκκλησία εδραίωσε όλη της την επιρροή, ώστε να αποθαρρύνει τις εξεγέρσεις των Ορθοδόξων κατά της κυβέρνησης του Σουλτάνου(6α). Μολονότι η διάθεση του συγγραφέα είναι θετική απέναντι στην Ορθόδοξη Εθναρχία, η τοποθέτηση αυτή δεν επιβεβαιώνεται από τα πράγματα. Ο εκκλησιαστικός χώρος, σε όλο του το φάσμα, δεν έχει να δείξει μόνο εκπροσώπους της πολιτικής της περιορισμένης συνεργασίας, αλλά και στην πλευρά της δυναμικής αντιστάσεως. Αυτό είναι ενδεικτικό της ελευθερίας στο σώμα της Εκκλησίας, σε θέματα επιλογών τακτικής. Τον 16ο και 17ο αιώνα Πατριάρχες και Μητροπολίτες έλαβαν απροκάλυπτα μέρος σε εξεγέρσεις. Και δεν επρόκειτο μόνο για φιλοδυτικούς, παρασυρόμενους από τη δυτική προπαγάνδα, αφού και ένας ησυχαστής αγιορείτης, ο άγιος Μάξιμος ο "Γραικός" (l6ος αί.), επιδίωξε να υποκινήσει τους Ρώσους εναντίον των Τούρκων.

Διαπίστωση αδιάψευστη της έρευνας είναι, ότι δεν υπάρχει εξέγερση του υποδούλου Γένους, στην οποία δεν έπαιξαν ενεργό ρόλο Κληρικοί και Μοναχοί. Μια περιδιάβαση στην πολύτομη (και πολύτιμη) "Ιστορία του Νέου 'Ελληνισμού" του καθηγητού Αποστ. Βακαλόπουλου επιβεβαιώνει τη θέση αυτή. Και δεν ήσαν λίγα τα επαναστατικά κινήματα του δούλου Γένους(7). Περισσότερες από 70 είναι, κατά τον υπολογισμό μας, οι εξεγέρσεις και τα επαναστατικά κινήματα σ' όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη ανάλογες κινήσεις σε βενετοκρατούμενες περιοχές. Και σ' όλα πρωτοστατούν Κληρικοί κάθε βαθμού και Μοναχοί. Το Ράσο γίνεται ένα είδος επαναστατικού λαβάρου και σημαίας.

Βέβαια, τα αποτυχημένα αυτά επαναστατικά κινήματα επιτρέπουν και κάποιες άλλες σημαντικές διαπιστώσεις:

α) Το Γένος δεν συμβιβάσθηκε ποτέ με την κατάσταση της δουλείας και δεν έπαυσε να πιστεύει στη δυνατότητα αποκαταστάσεώς του.

β) Οι επανειλημμένες αποτυχίες των επαναστατικών αυτών κινημάτων δικαιολογούν, αλλά και ερμηνεύουν συνάμα, τους δισταγμούς των Ηγετών του Γένους το 1821, όταν μάλιστα το φόβο της νέας τραγικής αποτυχίας τον ενίσχυε η καταθλιπτική παρουσία της "'Ιεράς Συμμαχίας" (από το 1815).

γ) Αποδεικνύεται τελείως αβάσιμο το επιχείρημα, ότι ο Διαφωτισμός και ιδίως η Γαλλική Επανάσταση (1789) γέννησαν το '21(8), όταν το Γένος δεν παύει στιγμή να βρίσκεται σε επαναστατικό βρασμό. H Γαλλική Επανάσταση ήταν φυσικό να επιταχύνει τους ρυθμούς και να ενθαρρύνει την αστική τάξη, όχι όμως και να προκαλέσει τον Αγώνα του '21, ο οποίος δεν είναι παρά ένας σταθμός στη μακραίωνη φιλελεύθερη πορεία του Γένους μας.

Η μεγάλη ανθενωτική-ησυχαστική παράταξη, στην οποία ανήκαν κατά κανόνα και οι Πατριάρχες και Μητροπολίτες, το εθναρχικό δηλαδή σώμα, έχει να επιδείξει και μια σημαντικότερη ακόμη αντίσταση, ανταποκρινόμενη μάλιστα απόλυτα στο πνεύμα της ορθοδόξου παραδόσεως. Είναι οι Νεομάρτυρες. Αυτοί προέβαλαν τη συνεπέστερη για την Ορθοδοξία και αποτελεσματικότερη για το Γένος αντίσταση, χωρίς μάλιστα Θυσίες άλλων, παρά μόνο του εαυτού τους(9). Διότι, μη ξεχνάμε, το πρόβλημα της εκχύσεως του αίματος των άλλων, ακόμη και σε περίπτωση "νόμιμης" άμυνας ή απελευθερωτικής εξεγέρσεως, στην ησυχαστική (αυθεντική δηλαδή) ορθόδοξη συνείδηση δεν βρίσκει εύκολα λύση. Οι Νεομάρτυρες ξαναζωντάνεψαν την αρχαία χριστιανική παράδοση του μαρτυρίου. Η ομολογία τους αποσκοπούσε στην έμπρακτη απόρριψη του κατακτητή και την άμεση επιβεβαίωση της υπεροχής της δικής τους πίστεως, που περιέκλειε συνάμα και τον εθνισμό τους. Σ' όλη τη μακρά δουλεία, απέναντι στους εξωμότες (εξισλαμισθέντες) ή και τους κρυπτοχριστιανούς, πού αληθινά ή όχι κατέφασκαν την ιδεολογία του κατακτητή, στέκονταν οι δημόσιοι καταφρονητές της, οι Νεομάρτυρες, μόνιμη παρηγορία και στήριγμα της συνειδήσεως των υποδούλων αδελφών τους. Οι Νεομάρτυρες ενσαρκώνουν μάλιστα πληρέστερα από τους Εθνομάρτυρες την ελληνορθόδοξη παράδοση, διότι διακρίνονται όχι μόνο για ηρωισμό, αλλά για την αγιότητα-πνευματικότητα, πού αποδεικνυόταν με τα θαύματα, που συνόδευαν το μαρτύριό τους. Κίνητρο τους δεν ήταν το μίσος, εναντίον των κατακτητών, αλλά η αγάπη για τον Χριστό και τους ανθρώπους, ακόμη και τους διώκτες τους.

Σε τελευταία όμως ανάλυση οι στρατιές των Νεομαρτύρων αποδεικνύουν τη συμμετοχή και του Ράσου στην αντίστασή τους, όπως και την ενότητα του Γένους εναντίον του Τυράννου. Οι Νεομάρτυρες προετοιμάζονταν για την ομολογία τους από τους Πνευματικούς-Γέροντες (ανάμεσά τους και Επίσκοποι). Οι βίοι και τα μαρτύρια των Νεομαρτύρων κυκλοφορούνταν και διαβάζονταν, είτε μεμονωμένα από τους πιστούς, είτε στις μνήμες τους ως συναξάρια. Και μόνο η καθιέρωση της τιμής της μνήμης των Νεομαρτύρων, αμέσως μετά τη θυσία τους, βεβαιώνει τη, σιωπηρή έστω (για ευνόητους λόγους), κατάφαση από μέρους του Εθναρχικού Κέντρου (του Οικουμενικού Πατριαρχείου) της θυσίας τους και αναγνώριση της σημασίας της για τη συνέχεια του Γένους.

Σ' αυτήν όμως τη συνάφεια θα ήθελα να δηλώσω, ότι ακλόνητη πεποίθησή μου, θεμελιουμένη στη μελέτη τόσο της τάσεως για περιορισμένη συνεργασία με τον κατακτητή, όσο και εκείνης για αντίσταση, είναι η σύγκλιση τελικά, και των δύο προς ένα κοινό στόχο: την αποκατάσταση του Γένους. Η διαφορά εντοπιζόταν στον τρόπο θεωρήσεως του αιτήματος και στα χρησιμοποιούμενα μέσα, όχι όμως στη στοχοθεσία. Δεν είναι η μόνη περίπτωση παρόμοιων "διχασμών" του Γένους.

Η περίπτωση των Νεομαρτύρων όμως δείχνει πέρα από τα παραπάνω και τη σημασία των Μοναστηριών στους αγώνες για την ανάσταση του Γένους. Ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος, ονομάζει αδίστακτα τα Μοναστήρια "προμαχώνες μπροστά στα κύματα του Μουσουλμανισμού"(10). Δεν ήσαν, πράγματι, μόνο κέντρα παιδείας ("κρυφά" σχολεία), καταφυγής και προστασίας των Ραγιάδων. Δεν ήσαν μόνο πνευματικές κολυμβήθρες για τον συνεχή αναβαπτισμό του Γένους στην παράδοσή του"(11). Ήσαν και αντιστασιακά-επαναστατικά κέντρα σε σημείο, που να μην υπάρχει εξέγερση ως το '21, στην οποία δεν πρωτοστατούν κάποιο ή κάποια Μοναστήρια, ως επίκεντρα της επαναστατικής δραστηριότητας, αλλά και χώροι, από τους οποίους ξεπηδούσαν επαναστάτες-πολεμιστές. Οι Μοναχοί μας, ποτέ δεν θεώρησαν αντίθετο προς τον πνευματικό τους αγώνα, τον αγώνα για την εθνική ελευθερία και τη θυσία τους γι' αυτήν.

Αυτή τη στάση των Μοναστηριών στον Αγώνα ομολογεί και προσδιορίζει με το δικό του μοναδικό τρόπο ο Στρατηγός Μακρυγιάννης: "Τ' άγια τα μοναστήρια, οπού 'τρωγαν ψωμί οι δυστυχισμένοι [...] από τους κόπους των Πατέρων, των Καλογήρων. Δεν ήταν καπιτσίνοι δυτικοί, ήταν υπηρέτες των Μοναστηριών της Ορθοδοξίας. Δεν ήταν τεμπέληδες· δούλευαν και προσκυνούσαν (=λάτρευαν). Και εις τον αγώνα της πατρίδος σ' αυτά τα μοναστήρια γινόταν τα μυστικοσυμβούλια, συναζόταν τα ολίγα αναγκαία του πολέμου, και εις τον πόλεμον θυσίαζαν και σκοτωνόταν αυτείνοι, οι 'περέτες των μοναστηριών και των εκκλησιών. Τριάντα είναι μόνον με μένα σκοτωμένοι έξω εις τους πολέμους και εις το Κάστρο, το Νιόκαστρο και εις την Αθήνα"(12).

Ο Μακρυγιάννης επικαλείται την προσωπική του εμπειρία, για να κατοχυρώσει τη συμμετοχή των Μοναστηριών στο μακρό αγώνα της ανεξαρτησίας. Με αφετηρία την καθαρά ορθόδοξη-ρωμαίικη συνείδησή του, νομίζω, ότι δεν τον παρερμηνεύουμε, αν την αναφορά του στο δυτικό μοναχισμό την ερμηνεύσουμε με βάση την εθνική προσφορά των Μοναχών μας. Η φράση "δεν ήταν καπιτσίνοι δυτικοί" για μας σημαίνει: δεν είχαν καμιά σχέση με τα δυτικά-μοναχικά τάγματα, που βρίσκονταν στην εξουσία του "τυράννου" (Πάπα ή Φράγκου Αυτοκράτορα). Ήταν στην υπηρεσία-διακονία του Γένους, στο οποίο και ανήκαν. Πόσοι όμως παρόντες σ' αυτόν εδώ το χώρο δεν έχετε τις προσωπικές σας εμπειρίες για τον εθνικό ρόλο των Μοναστηριών και των Μοναχών μας -ακόμη και των Μοναζουσών-στους νεώτερους αγώνες του Έθνους, όπως η αντίσταση 1941-44; Είναι μια προσφορά αδιάκοπη, ταπεινή και αθόρυβη, αληθινά μαρτυρική. Προσφορά πάνω απ' όλα αφατρίαστη και ακομμάτιστη, αληθινά εθνική. Τα Ελληνικά Μοναστήρια δεν συνδέθηκαν μόνο με τις εξεγέρσεις των χρόνων της δουλείας, αλλά από αυτά ξεπήδησαν και μεγάλες μορφές του '21(13), φωτεινοί Ηγέτες και φλογεροί Επαναστάτες.

2. Το Ράσο στην Επανάσταση του '21

Η συμμετοχή του Οικουμενικού Πατριαρχείου και γενικά όλου του Ράσου στον πανεθνικό Αγώνα του '21 ήταν αδύνατη χωρίς μία πολύ δύσκολη αυθυπέρβαση. Και η αυθυπέρβαση αυτή δεν έχει σχέση, όπως θα δεχόταν η αντικληρική προπαγάνδα, με κάποια εθελοδουλία ή αδιαφορία για το Γένος. Αντίθετα, σχετιζόταν άμεσα με την γνήσια και αυθεντική αποκατάστασή του. Ας θυμηθούμε εδώ το βαθύτερο στόχο της Εθναρχίας και του Κλήρου μέσω της "περιορισμένης συνεργασίας" με τον κατακτητή. Ήταν η ανάσταση όλου του Ρωμαίικου, δηλαδή της αυτοκρατορίας της Ρωμανίας, με την παλαιά έκταση και ευκλειά της. Αυτό εννοούσε ο Πατροκοσμάς λέγοντας συχνά: "αυτό μια μέρα θά γίνει ρωμαίικο". Αυτό εννοούσε και ο Ρήγας Βελεστινλής, έστω και σε ένα άλλο ιδεολογικό πλαίσιο, όταν έλεγε στο "Θούριό" του: "Βούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμηοί, αράπηδες και άσπροι, με μια κοινή ορμή, για την ελευθερίαν νά ζώσωμεν σπαθί".

Μετά το κίνημα του Αλ. Υψηλάντη θα αλλάξει αυτός ο ρωμαίικος-οικουμενικός στόχος του Ρήγα και των Κολλυβάδων, που ήταν ο στόχος της Εθναρχίας(14). Από τη μεγαλοϊδεατική ιδεολογία του Γένους, θα ενταχθεί ο Αγώνας στο πλαίσιο της αρχής των εθνικοτήτων -καρπού της Γαλλικής Επαναστάσεως, στοχεύοντας όχι πια στην ανασύσταση της αυτοκρατορίας, αλλά στη δημιουργία ενός μικρού ανεξάρτητου κράτους, στο οποίο θα "στριμωχνόταν" κυριολεκτικά (πρβλ. το 1922) το Ελληνικό Έθνος.

Αυτό το πέρασμα από τη Ρωμαίικη Οικουμένη στο Ελληνικό κράτος ισοδυναμούσε με θάψιμο της Ρωμηοσύνης. Έτσι ο αγώνας του '21 εντάχθηκε στα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης για την αυτοκρατορία της Ρωμανίας. Στις ευρωπαϊκές αυλές, όπως λ.χ. του Ναπολέοντος, καθορίσθηκε ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επαναστάσεως, που δεν θα έχει πια ρωμαίικο-οικουμενικό χαρακτήρα, αλλά στενά εθνικό και κατ' ουσίαν "αρχαιοελληνικό". Θα είναι επανάσταση των Ελλήνων του Ελλαδικού θέματος όχι μόνο εναντίον των Τούρκων, αλλά και εναντίον της Ρωμαίικης Εθναρχίας, ως συνέχειας της "Ρωμαϊκής Βασιλείας" των "Βυζαντινών"(15). Το πραξικοπηματικό Αυτοκέφαλο της Ελλαδικής Εκκλησίας (1833) είναι η απτή επιβεβαίωση αυτών των ξενόφερτων προσανατολισμών.

Η συμμετοχή, συνεπώς, του Ράσου -και μάλιστα του Οικουμενικού Πατριαρχείου- στον Αγώνα υπήρξε δείγμα υψηλής αυθυπερβάσεως και αυτοθυσίας, αφού ήταν πια φανερό, ότι ο Αγώνας είχε σαφώς αντιρωμαίικο και αντιεθναρχικό χαρακτήρα, στρεφόμενο και κατά του Πατριάρχου, ως Εθνάρχου των Ρωμηών(16).

Η συμμετοχή δε αυτή ομολογείται από εκείνους, που την έζησαν σ' όλη τη διάρκεια του Αγώνα και ήταν σε θέση να την επιβεβαιώσουν.

"Πλησίον εις τον Ιερέα -έλεγε ο Θ. Κολοκοτρώνης- ήτον ο λαϊκός, καθήμενοι εις ένα σκαμνί, Πατριάρχης καί τζομπάνης, ναύτης και γραμματισμένος, ιατροί, κλεφτοκαπεταναίοι, προεστοί και έμποροι"(17).

Ο ιστορικός του 19ου αιώνα Χρ. Βυζάντιος σημειώνει: "Προύχοντες, κληρικοί, αρματολοί και κλέφται, λόγιοι και πλούσιοι, συνεφώνησαν ή μάλλον συνώμοσαν και παραχρήμα επαναστάτησαν κατά της τουρκικής δυναστείας(18).

Ο εθνικός ιστορικός μας Κ. Παπαρρηγόπουλος ομολογεί: "...Οσαδήποτε και αν υπήρξαν τα αμαρτήματα πολλών εκ των Πατριαρχών, ουδείς όμως εξ αυτών, ουδείς ωλίσθησεν περί την ακριβή του πατρίου δόγματος και των υπάτων εθνικών συμφερόντων τήρησιν"(19)

Ανάλογα αποτιμούν τη στάση του Ράσου στην Επανάσταση ο Δ. Κόκκινος, ο Δ. Φωτιάδης, ο Σπ. Μαρινάτος, ο Ι. Συκουτρής, ο Κ. Βοβολίνης, ο Ν. Τωμαδάκης, ο Απ. Βακαλόπουλος κ.α.(20) Υπάρχουν, βέβαια, και επικριτές του Κλήρου, και των Αρχιερέων, που αμφισβητούν ή και αρνούνται την ειλικρινή και άδολη συμμετοχή τους στον Αγώνα. Τέτοιες θέσεις έχουν κατά καιρούς υποστηρίξει ο Γ. Κορδάτος (ιστορικός μαρξιστής), ο Γ. Σκαρίμπας (λογοτέχνης μαρξιστής, αλλ' όχι ιστορικός), ο Μάριος Πλωρίτης (φιλόλογος κριτικός, αλλ' όχι ιστορικός), ο Γ. Καρανικόλας (δημοσιογράφος, όχι ιστορικός) κ.ά.(21).

Οι θέσεις αυτές επαναλαμβάνονται στερεότυπα από άλλους λιγότερο σημαντικούς και άσχετους με την ιστορική έρευνα. Αρκεί να μελετήσει κανείς το "ΔΕΛΤΙΟΝ" της Ο.Λ.Μ.Ε.(22), για. να διαπιστώσει πώς αυτούσιες oι ιδεολογικές αυτές ερμηνείες για το '21 περνούν στο χώρο της παιδείας. Tο τραγικά απελπιστικό όμως είναι, ότι πολλές από τις παλαιότερες τοποθετήσεις έχουν πια ξεπερασθεί και στο χώρο της μαρξιστικής ιστορικής Σχολής, οπότε oι υποστηρικτές τους αποδεικνύονται "παλαιομοδίτες" στο χώρο του ιστορικού ερασιτεχνισμού. Νεώτεροι μαρξιστές ιστορικοί, έχουν αποκηρύξει την ερμηνευτική μέθοδο του Γ. Κορδάτου και απομακρυνθεί από την ιδεολογική προοπτική του. Επίσης έχουν απορρίψει την προπολεμική θεωρία του "λαϊκισμού (π.χ. Λεων. Στρίγκας). Έτσι, ο Π. Ρούσος δέχεται την επανάσταση του '21 ως εθνικοαπελευθερωτική και ομολογεί: "Σε σύγκριση με το εθνικό το κοινωνικό έρχεται στο υπόστρωμα"(23). Ανάλογα δέχονται ο καθηγ. Βασ. Φίλιας, ο Λεων. Στρίγκας, η Ελ. Αντωνιάδη-Μπιμπίκου κ.ά. (24).

Η επικρατούσα στο χώρο της μαρξιστικής σκέψης σήμερα θέση είναι, ότι η Επανάσταση του '21 είναι εθνικοαπελευθερωτική, με κοινωνικό περιεχόμενο, αλλά μία, στην οποία έλαβαν μέρος oι πιο ετερόκλητες δυνάμεις, κάθε μια με τις δικές της προϋποθέσεις και στοχοθεσία. Δεν έχει εκλείψει όμως τελείως η ιδεολογική προσέγγιση, που αναιρεί κάθε δυνατότητα ιστορικής-επιστημονικής κατανοήσεως και ερμηνείας.

Ένα από τα επισημότερα θύματα της παρατεινόμενης αυτής ιδεολογικής αδιαλλαξίας είναι ο Μέγας Οικουμενικός Πατριάρχης του Αγώνα, Άγιος Γρηγόριος Ε'(25).

Η ερμηνεία της στάσης του στον Αγώνα απαιτεί επαρκή γνώση της εποχής (ιστορικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά, διπλωματικά) και τη χρήση ορθών κριτηρίων, συγχρόνων δηλαδή και όχι σημερινών (ιστορικός αναχρονισμός).

Ο σοφός εκείνος Γενάρχης, πώς ήταν δυνατό να παραβλέψει τους αρνητικούς παράγοντες, που απειλούσαν κάθε επαναστατική σκέψη (Ιερά Συμμαχία, Τσάρος, προηγούμενες οικτρές αποτυχίες, π. χ. 1790);

Γιατί να απαιτεί κανείς λιγότερη σύνεση από εκείνη τον Κοραή και του Καποδίστρια, που ήσαν τελείως αρνητικοί στα σχέδια εξεγέρσεως;

Και όμως, σε καμία παρακωλυτική ή αποτρεπτική ενέργεια δεν προέβη, η δε αλληλογραφία του είναι σαφώς θετική και φανερώνει την εσωτερική συμμετοχή του στα σχέδια της Φιλικής(26).

Θα ερωτήσει, βέβαια, κανείς: και ο περιβόητος αφορισμός του κινήματος Υψηλάντου-Σούτσου; Δεν είναι σαφής αντίδραση του Γρηγορίου;

Έτσι, άλλωστε, ερμηνεύεται ως σήμερα από την αρνητική κριτική. Μπορεί όμως να "ερμηνευθεί" ο αφορισμός χωρίς να ληφθεί υπόψη το κλίμα, μέσα στο οποίο έγινε; Και ποιο ήταν το κλίμα αυτό;

-Έκρηξη της οργής του Σουλτάνου (απόλυτου κυρίου πάνω σε κάθε υπήκοο)

-Άμεσος κίνδυνος γενικής σφαγής των Ρωμηών (ομολογία εκθέσεων των Ξένων της  Κων/πόλεως(27))

-Απερίγραπτες θηριωδίες, πού προοιώνιζαν τη συνέχεια

-Παύση από τον Σουλτάνο δύο Μ. Βεζίρηδων, με την κατηγορία της επιεικούς στάσεως έναντι των Ρωμηών

-Απαγχονισμός του Σεϊχουλισλάμη (Θρησκευτικού αρχηγού), κατηγορουμένου για απείθεια (δεν εξέδωσε φετφά για την σφαγή και εξόντωση των Ρωμηών(28))

-Εκτελέσεις Φαναριωτών (Μουζούρηδων και Μητροπολιτών) κ.λπ.(29).

Ποιος μπορεί μετά από όλα αυτά να αρνηθεί, ότι ο αφορισμός ήταν πράξη ανάγκης και "στάχτη στα μάτια του Σουλτάνου"; (Νικοπόλεως Μελέτιος).

Αυτή ακριβώς ήταν και η ερμηνεία του άμεσα θιγομένου από τον αφορισμό, Αλ. Υψηλάντη:

"Ο Πατριάρχης, βιαζόμενος υπό της Πόρτας, σας στέλλει αφοριστικά και Εξάρχους, παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρταν. Εσείς όμως να τα θεωρήτε αυτά ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ της θελήσεως του Πατριάρχου"(30).

Μόνο, λοιπόν, μετά από την γνώση όλων αυτών μπορεί να εκτιμηθεί σωστά και ο απαγχονισμός του Γρηγορίου. Ο πρώτος Πατριάρχης της Ρωμηοσύνης εκτελέσθηκε ως "προδότης" του Σουλτάνου και όχι των Ρωμηών(31). Και εύλογα, αφού τυπικά ήταν ο δεύτερος μετά τον Σουλτάνο αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ενώ δε ο αφορισμός δεν είχε καμιά αρνητική απήχηση στον Εθνικό Αγώνα, αφού ήταν γνωστή η προέλευσή του, το "σχοινί του Πατριάρχη" ανέπτυξε μιαν ευεργετική δυναμική, διότι έγινε κινητήρια δύναμη στο αγωνιζόμενο Έθνος.

Η ιδεολογικοποιημένη ερμηνεία δεν αφήνει όμως άθικτους και τους άλλους Αρχιερείς. Θέλοντας να μειώσουν τη διακεκριμένη συμμετοχή αρχιερέων, όπως λ.χ. ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ή ο Σαλώνων Ησαΐας, μιλούν για "εκατοντάδες αρχιερέων" (Σκαρίμπας), η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων (δήθεν) απέσχε και υπονόμευσε τον Αγώνα(32). Έχουν όμως έτσι τα πράγματα;

Oι Αρχιερείς του Οικουμενικού Θρόνου δεν ξεπερνούσαν τους 200, στις 171 συνολικά επαρχίες του.

Ο αριθμός δε αυτός περιλαμβάνει και τους Αρχιερείς των άλλων ρωμαίικων Πατριαρχείων, που ήταν στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας(33). Ο Σπ. Τρικούπης, Θ. Φαρμακίδης κ.α,. δέχονται τον αριθμό 180, οι δε τιτουλάριοι Αρχιερείς δεν υπερέβαιυαν τους 20(34). Ποια ήταν, λοιπόν, η συμμετοχή αυτών των Αρχιερέων στη Φιλική Εταιρεία(35).

Παρά τον αστικό χαρακτήρα της Φιλικής, oι πρωτεργάτες της δεν είχαν δυτική αντιφεουδαρχική συνείδηση, διότι στην "καθ' ημάς Ανατολήν" δεν υπήρχε φεουδαρχία φραγκικού τύπου (φυσική αριστοκρατία). Γι' αυτό ενώ στη Δύση ο Κλήρος, και μάλιστα οι Επίσκοποι, εθεωρούντο προέκταση της τάξεως των Ευγενών, η Φιλική στράφηκε εδώ στον Κλήρο και μάλιστα στις κεφαλές του. Αυτό επιβεβαιώνει και ο Κορδάτος: "0ί Φιλικοί [...] επεδίωξαν να δώσουν χαρακτήρα πανεθνικόν εις την ωργανωμένην επανάστασιν και δι' αυτό προσηλύτισαν και μερικούς Φαναριώτας και ανωτέρους Κληρικούς"(36). Το επίθετο ("μερικούς") απορρέει από το ιδεολογικό πρίσμα του Κορδάτου και δεν ανταποκρίνεται στο ελάχιστο στα πράγματα.

Από το 1818 μυήθησαν στην Φ. Ε. όλοι σχεδόν oι αρχιερείς της Πελοποννήσου(37), κάτι που αναγκάζεται να το παραδεχθεί ο αγαθότερος Σκαρίμπας: " Η Φ. Ε. [...] στο κόλπο είχε μυήσει όλους σχεδόν τους Παλαιοελλαδίτες κοτσαμπάσηδες και προπαντός τούς δεσποτάδες"(38).

Η αλήθεια είναι, ότι ως Ρωμηοί oι ηγέτες της Φιλικής γνώριζαν την επιρροή των Αρχιερέων στο λαό. Μέσα στα έτη 1918-21 όλοι σχεδόν oι Αρχιερείς έγιναν μέλη της Φιλικής. Μαρτυρίες αδιαμφισβήτητες καλύπτουν 81 περιπτώσεις. Για έναν αριθμό απουσιάζουν μαρτυρίες, χωρίς όμως να μπορεί να υποστηριχθεί, ότι δεν είχαν μυηθεί και εκείνοι. Απουσιάζει όμως και κάθε μαρτυρία για προβολή αρνήσεως ή για υπονόμευση του έργου της Εταιρείας. Oι περισσότεροι ιστορικοί δέχονται, ότι oι Αρχιερείς υπήρξαν η σπονδυλική στήλη της Φιλικής και ο κύριος παράγων του έργου της λόγω του υψηλού κύρους τους στον Λαό(39). Αν οι Αρχιερείς εξ άλλου δεν περιέβαλλαν με την αγάπη τους τo έργο της Φιλικής, πολλά πράγματα μπορούσαν να ανατραπούν. Μια αναφορά, τέλος, στην ποσοστιαία σύνθεση της Φιλικής δίνει τα στοιχεία: Κληρικοί 9,5%, Αγρότες 6% και Πρόκριτοι 11,7%(40).

Ιδιαίτερα από την περιοχή της Ελλάδος αναφέρονται επώνυμα στις πηγές 73 αρχιερείς, που έλαβαν ενεργό μέρος στον Αγώνα. Σαρανταδύο Αρχιερείς υπέστησαν ταπεινώσεις, εξευτελισμούς, φυλακίσεις, διώξεις κάθε είδους, βασανιστήρια, εξορίες κ.λπ. Δύο Οικουμενικοί Πατριάρχες (Γρηγόριος Ε', Κύριλλος ΣΤ') και 45 Αρχιερείς (Μητροπολίτες) εκτελέσθηκαν ή έπεσαν σε μάχες. Κατά τον Γάλλο Πρόξενο Πουκεβίλ οι κληρικοί-θύματα του Αγώνα ανέρχονται συνολικά σε 6.000(41).

Υπάρχει όμως και το "εξ αντιθέτου" επιχείρημα.

H μαρτυρία των Τούρκων Ιστορικών για τη δράση του ελληνορθοδόξου Κλήρου στον Αγώνα του '21(42).

Έτσι, ο Μώραλη Μελίκ Μπέη δέχεται ότι "τον λαόν (της Πελοποννήσου) υπεκίνησαν oι έχοντες συμφέροντα και σχέσεις μετά τούτων, oι έμποροι, οι πρόκριτοι, και κυρίως oι μητροπολίται και γενικως oι ανήκοντες εις τον κλήρον, δηλαδή oι πραγματικοί ηγέται του Εθνους"(43). Ο δε Ζανί Ζαντέ σημειώνει: "Τα σχέδια ετηρούντο μυστικά μεταξύ του Πατριάρχου, των Μητροπολιτών, των Παπάδων, των Δημογερόντων"(44).

Διά να κλείσουμε το θέμα αυτό, θα προσθέσουμε, ότι ενίοτε τον 19ο αιώνα εγείρονταν αντιδράσεις όχι για την μη συμμετοχή των Κληρικών μας στον απελευθερωτικό Αγώνα, αλλά αντίθετα για τη συμμετοχή τους σ' αυτόν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κεφαλλονίτη κοσμοκαλόγηρου και ησυχαστή Κοσμά Φλαμιάτου (1786- 1852)(45).

Κατά τον Φλαμιάτο η Αγγλία εκμεταλλεύθηκε τον Αγώνα του '21. Με την εμπλοκή του Κλήρου σ' αυτόν επεδίωξε "ίνα διεγείρη την παγκόσμιον, ει δυνατόν, περιφρόνησιν, μίσος, αποστροφήν και συνωμοσίαν κατά του Κλήρου, τόσον την εκ των Αρχών, όσον και την εκ του λαού. Δι' αυτόν τον σκοπόν προς τοις άλλοις εκίνησεν εμμέσως εις τους αρχηγούς της Φιλικής Εταιρείας και εισήχθησαν εν αυτω ο Οικουμενικός Πατριάρχης, πολλοί Επίσκοποι και άλλοι εκ του Κλήρου της Ανατολής, και εφάνησαν τινες εξ αυτών οπλοφορούντες εις το στάδιον του κατά των Οθωμανών πολέμου, φαινόμενον όλως μοναδικόν, αλλόκοτον και αποτρόπαιον, εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν..."(46).

Δεν θα ασχοληθούμε με την ορθότητα ή όχι των κρίσεων του Φλαμιάτου, που έχει το δικό του πρίσμα θεωρήσεως.

Το σκανδαλιστικό για ησυχαστές σαν τον Φλαμιάτο είναι η συμμετοχή του Κλήρου στις πολεμικές επιχειρήσεις ("οπλοφορία") και σε μια συνωμοτική Εταιρεία, όπως η Φιλική. Την τελευταία θεωρεί κατευθυνόμενη "εμμέσως" από την Αγγλία. Μάλλον, συνεπώς, αυτό προσκρούει στη συνείδησή του, ότι δηλαδή η Επανάσταση εξυπηρετούσε τους σκοπούς της Δύσεως. Σ' αυτό ακριβώς, πιστεύουμε, έγκειται η αντίθεσή του. Ότι ο Κλήρος της Ελλάδος, εν αγνοία του, εξυπηρέτησε σκοπούς αλλοτρίους και όχι τα όνειρα της Ρωμηοσύνης. Ο Φλαμιάτος γράφει στη δεκαετία του 1840, όταν πολλά πια έχουν αποσαφηνισθεί. Σημαντικό όμως είναι, ότι θεωρεί τον Οικουμενικό Πατριάρχη μέλος της Φιλικής Εταιρείας, σ' αντίθεση με τους σημερινούς επικριτές του. Για τους παραδοσιακούς ορθοδόξους όμως αυτό ήταν το σκάνδαλο και όχι το αντίθετο. O Γενάρχης της Ρωμηοσύνης να υποθάλπει κινήσεις, που στρέφονταν εναντίον της... Γι' αυτό μιλήσαμε παραπάνω για "θυσία" και "αυθυπέρβαση" του Ράσου. Η εθναρχική πολιτική εγκαταλείφθηκε για χάρη της ελευθερίας της Ελλάδος(47).

Η Ρωμαίικη Εθναρχία θυσιάστηκε, εκούσια, για την ελευθερία της Ελλάδος. Ο Όθωνας στα 1833 θα πάρει για τους Έλληνες, πολιτικά και εκκλησιαστικά, τη θέση του Εθνάρχη Οικουμενικού Πατριάρχη. Η αγανάκτηση του Φλαμιάτου εστιάζεται, ακριβώς, στην αντίθετη κατεύθυνση από τις αιτιάσεις των επικριτών του Κλήρου.

Το Ράσο θυσίασε τα πάντα για την Ελλάδα και την εθνική αποκατάστασή της.

Συμπερασματικά:

Η συμμετοχή του Ράσου στους εθνικούς μας αγώνες δεν είναι ασφαλώς, ο μοναδικός λόγος της παρουσίας του Κλήρου στην κοινωνία μας. Κύρια αποστολή του Ράσου είναι το έργο του ιατρού στο "Πνευματικόν Ιατρείον" της Εκκλησίας για την πνευματική και υπαρκτική αποκατάσταση του ανθρώπου μέσα στο Σώμα του Χριστού. Η Εκκλησία δεν μπορεί ποτέ να θεωρείται ως ένας συμβατικός θεσμός, κοινωνικού χαρακτήρα, μέσα στον υπόλοιπο κρατικό και εθνικό βίο, με σκοπό να σώζει απλώς την ιστορική διάσταση.

Εν τούτοις η Ορθόδοξη Εκκλησία, και μάλιστα η Ελλαδική, πρωτοστατεί σ' όλους τους απελευθερωτικούς μας αγώνες. Γιατί; Διότι τούτο απορρέει από την πίστη της για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Η Ορθοδοξία βλέπει την ελευθερία ως το φυσικό κλίμα αναπτύξεως και πραγματώσεως , του ανθρωπίνου προσώπου. Πραγματική δε ελευθερία είναι η δυνατότητα κοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό και τούς συνανθρώπους του, σε βαθμό γνησιότητας, πληρότητας και αυθεντικότητας, έξω δηλαδή από κάθε αναγκαστικότητα. Η ανθρώπινη ελευθερία εντάσσεται στα πλαίσια του θελήματος του Θεού και είναι (και ως εθνική-κοινωνική) έννοια καθαρά θεολογική- εκκλησιαστική(48).

Ο Ορθόδοξος Κλήρος δεν μπορεί να μη συμμετάσχει στους εθνικούς-απελευθερωτικούς αγώνες, διότι το έργο του και στην περίοδο της ειρήνης είναι απελευθερωτικό. Αγώνας για την καταξίωση του Ρωμηού, ως απελευθέρωση από τα δεσμά της εσωτερικής δουλείας, της αμαρτίας(49).

H εσωτερική δε δουλεία κατά κύριο λόγο επιφέρει και την εξωτερική. Διότι δουλεία δεν είναι, κυρίως, η αναγκαστική υποταγή, αλλά η εσωτερική υποταγή και ταύτιση με τον κατακτητή, η νέκρωση του πνεύματος αντιστάσεως και του ψυχικού δυναμισμού. Γι' αυτό και πιστεύουμε, ότι η σημαντικότερη προσφορά του Ράσου στο Έθνος μας δεν ήταν τόσο η συμμετοχή του Κλήρου στις ένοπλες εξεγέρσεις και συγκρούσεις, όσο η συμβολή του Ράσου στη συντήρηση του ελληνορθοδόξου φρονήματος του Γένους και της αγάπης του προς την ελευθερία.

Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις δεν θα μπορούσε να υπάρξει Εικοσιένα. 

_____________________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το λάθος αυτό διαπράττεται συχνά, και όχι μόνο από "αθεολόγητους". Oι βαθμοί της Ιερωσύνης (Επίσκοπος-Πρεσβύτερος και Διάκονος) συναποτελούν τον ανώτερο κλήρο. Στον κατώτερο κλήρο ανήκουν oι (χειροθετημένοι και όχι εντός του αγίου βήματος χειροτονημένοι) υποδιάκονοι, ψάλτες, αναγνώστες κ.λπ.

2. Γ.Δ. Μεταλληνού, Τουρκοκρατία..., Αθήνα 1989, σ. 85 ε.ε. Πρβλ. Χρ. Σ. Πελεκίδη, Ιδεολογικά Ρεύματα του Ελληνισμού της Τουρκοκρατίας, Ιωάννινα 1974.

3. Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού ΔΙΔΑΧΕΣ, Αθήνα 1979, σ. 269-70.

4. Ας Θυμηθούμε τα προφητικά για σήμερα λόγια του Γάλλου περιηγητή Μαλέρμπ (MALHERBE) προς τον Μακρυγιάννη: "...΄Ενα θα σας βλάψη έσάς, το κεφάλαιον της θρησκείας, οπού είναι αυτείνη η ιδέα σ' εσάς πολύ τυπωμένηι" (Στρατηγού Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα, εκδ. ΜΠΑΫΡΟΝ, χ. χρ., σ. 415).

5. Στ. Ράνσιμαν, Η Μεγάλη Εκκλησία εν Αιχμαλωσία (μετάφρ. Ν. Παπαρρόδου), Αθήνα 1979, σ. 360.

6. Χαρακτηριστική η περίπτωση του μητροπολίτου Τρίκκης Διονυσίου, του επικαλουμένου "Σκυλοσόφου". Έκαμε δύο αποτυχημένες εξεγέρσεις (1600 και 1611), προσχωρώντας μάλιστα και στον παπισμό, με αντάλλαγμα την υπόσχεση βοήθειας, που δεν ήλθε φυσικά ποτέ. Oι συνέπειες της αποτυχίας ήταν, για το λαό κυρίως, οδυνηρές, όπως φανερώνει το σχετικό δημοτικό τραγούδι:

"Δεσπότη μου, τί σήκωσες τον κόσμο στο σεφέρι και ρήμαξαν τα Γιάννενα και ρήμαξεν ο τόπος; Μείναν τα σπίτια αδειανά, γεμίσαν τα χανδάκια κι ο Τούρκος δεν απόσωσε να κόβη και να καίη. 'Εδώ αρπάζουν κόρακες κι εκεί oι Γιαουντζήδες. Δεν έχ' η μάννα πια παιδιά και τα παιδιά γονέους. Ki εσένα το τομάρι σου το στείλανε στην πόλη,
να τρων oι κότες πίτουρα, να νταβουλάν oι Γύφτοι, για να ξυπνάη η Τουρκιά να κάνη ραμαζάνι..". 6α. Βλ. Δημήτρη Κιτσίκη, Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924), Αθήνα 1988, σ. 104.

7. Αναφέρουμε τα σημαντικότερα:

- Επανάσταση στην Κρήτη και Πελοπόννησο λίγο μετά την Αλωση (l5ος αι.).
-Βενετοτουρκικός πόλεμος (1463-1479).

- Κίνημα στη Ρόδο (1524-29).

-Επανάσταση Χειμαριωτών (1570).

- Επανάσταση στην Πελοπόνησο, Στερεά, Ηπειρο, Μακεδονία, Αιγαίο μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (Lepanto)(1571).

-Ανταρσία στο Ρέθυμνο (1571). -Ανταρσία Μανιατών (1582).

-Ανταρσία Κύπρου (τέλη του l6ου-αρχές του l7ου αι.).

-Απελευθερωτικές προσπάθειες αρχιεπισκόπων Αχρίδος Γαβριήλ, Νεκταρίου και Αθανασίου.

-Επαναστατικές προσπάθειες μητροπολίτου Τορνόβου Διονυσίου Ράλλη (1595/98).

-Εξεγέρσεις μητροπολίτου Διονυσίου Σκυλοσόφου (1600 καί 1611).
-Επαναστατικές κινήσεις Μανιατων (l7ος αι.). - Εξέγερση αγροτών Νάξου(1641 ). - Κρητικός πόλεμος (1645-1669).

-Εξέγερση Μητροπολίτου Θεσσαλιώτιδος Μεθοδίου και αρχιμανδρίτου Σερραφείμ (1704).

-Επανάσταση της Θεσσαλίας ( 1715)

-Ενέργειες μητροπολίτου Αχρίδος Ζωσιμά για την απελευθέρωση του βαλκανικου χώρου ( 1716).

-Συμμετοχή στα Ορλωφικά ( 1768): επαναστατική κίνηση Πελοποννήσου, Στερεάς, Κρήτης, Αίγαίον κ.λπ.

-Συμμετοχή στους αγώνες του Λ. Κατσώνη ( 1789-92).

-Αγώνες Σουλιωτών (1800-1804).

-Ανταρσία Ευθυμίου Παπαβλαχάβα (1808) κ.λπ., κ.λπ.

8. Βλ. Ν. Τωμαδάκη, ΄Ητο εθνικόν ή κοινωνικόν κίνημα η ελληνική εθνεγερσία; Στο περ. ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ Γ' (1970/71), σ. 5 έ. έ.

9. Βλ. τον τόμο: ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, Εις τιμήν και μνήμην των Νεομαρτύρων (17-19 Νοεμβρίου 1986), Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 612, με σπουδαίες μελέτες και την παλαιότερη για το θέμα βιβλιογραφία.

10. Ιστορία..., τόμ. β', σ. 229.

11. Βλ. το κεφάλαιο: "Η Εκκλησία και ο Ελληνικός Λαός" στου Στ. Ράνσιμαν, όπ.π. , σ. 659 ε..

12. Στρατηγού Μακρυγιάννη, Οράματα και θάματα, Αθήνα 1983, σ. 163/4.

13. Αγιορείτης ήταν ο πατριάρχης Αγαθάγγελος, όπως και ο Μαρωνείας Κωνστάντιος καί ο Ηρακλείας Ιγνάτιος. Στη Μονή Φιλοσόφου Δημητσάνας "μαθήτευσαν" ο Αργολίδος Γρηγόριος, ο Π.Πατρον Γερμανός, ο Τριπόλεως Δανιήλ, ο Ανδρούσης Ιωσήφ, ο Μονεμβασίας Χρύσανθος κ.π.ά. Ο Χριστιανουπόλεως Γερμανός στο Μ. Σπήλαιο, ο Χίου Δανιήλ στη Ν. Μονή Χίου, ο Βρεσθένης Θεοδώρητος στη μονή Αγ. Θεοδώρων, ο Κύπρου Κυπριανός στη μονή Μαχαιρά Κύπρου, κ.λπ. Από Μονές ξεκίνησαν επίσης ο Παπαφλέσσας και ο Αθανάσιος Διάκος.

14. Βλ. Το κεφάλαιο "Το ανολοκλήρωτο '21" του Γ. Δ. Μεταλληνού, ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ, Αθήνα 1989(2), σ. 191

15. Βλ. τη σπουδαία ανάλυση του καθηγ. π.Ιωάννου Ρωμανίδου, στο έργο του: Το προπατορικόν αμάρτημα, Αθήνα 1989(2), σ. ιδ' έ. ε.

16. Ph. Sherrard, Δοκίμια για τον Νέο Ελληνισμό, Αθήνα 1971, σ. 296 έ.

17. Θ.Κολοκοτρώνη, Διήγησις συμβάντων ελληνικής φυλής, εκδ. Πάπυρος, Αθήναι, σ. 29.

18. Χρ.Βυζαντίου, Ιστορία τακτικού στρατού, σ. 265. Βλ. του Π. Γεωργαντζή, Oι Αρχιερείς και το Εικοσιένα, Ξάνθη 1985, σ. 189.

19. Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. 7, Αθήναι 1925 σ. 216/17.

20. Παραθέματα βλ. του Π. Γεωργαντζή, όπ. π., σ. 190 ε. έ. Πρβλ. σ. 248 έ. ε. "Διακηρύξεις εθνοσυνελεύσεων", "κρίσεις συγχρόνων με την Επανάσταση ιστορικών".

21. Παραθέματα σχετικά βλ. του Π. Γεωργαντζή, όπ.π. σ.197 έ.έ. και 234 ε.έ. Για να γίνει συνειδητή η φθορά εκ μέρους του δυτικού διαφωτισμού, αρκεί να σημειώσουμε, ότι μεταξύ των επικριτών του Πατριάρχου Γρηγορίου Ε' δεν είναι μόνο μαρξιστές, αλλά και ο χριστιανος καθηγ. Αλέξ. Τσιριντάνης. Στο ίδιο, σ.198-99: Το Οικουμ. Πατριαρχείο "δεν ήθελε την Επανάσταση και ο Πατριάρχης τήν αφόρισε. Βρέθηκαν μερικοί να πουν πως τάχα ο τρομερός αφορισμός ήλθε και στον Μωριά και ήθελε να δέσει τα χέρια του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Θα μπορούσε βέβαια, ο Πατριάρχης να είχε κατά κάποιο τρόπο διαμηνύσει στο λαό, να μη πάρουν στα σοβαρά τον αφορισμό. Τέτοιο πράγμα όμως δεν έγινε, γιατί απλούστατα, ο αφορισμός ήταν αληθινός και "σπουδαίος". "Εγινε στα σοβαρά, σοβαρώτατα" (Βλ. Αλεξ. Τσιριντάνη, Το Εικοσιένα, στο περιοδ. ΣΥΖΗΤΗΣΗ, τευχ. 195, Ιανουαρ. 1977, σ. 2). Το κείμενο του καθηγ. Τσιριντάνη, αποδεικνύει, ότι η "παρερμηνεία" δεν είναι προνόμιο "αντορθοδόξων" και "ανθελληνικών" ιδεολογιών. Το τραγικό όμως στην περίπτωση, και σκανδαλώδες συνάμα για σοβαρό και ανεγνωρισμένο επιστήμονα, είναι όχι μόνο η απουσία γνώσεως, αλλά και ενδιαφέροντος (στά 1977!) για γνώση της σχετικής με το θέμα βιβλιογραφίας, που δίνει απάντηση στα μετέωρα ερωτήματά του. Από πλευράς δε στενά επιστημολογικής διερωτάται κανείς, αν ο επιστήμων δικαιούται να αδιαφορεί για το λόγο των ειδικών στην έρευνα. Και μια αφελής απορία: Και αν ακόμα ο άγιος Πατριάρχης "είχε διαμηνύσει στο λαό...κ.λπ." (και είχε πράγματι "διαμηνύσει". Βλ.Ι. Μ. Χατζηφώτη, ο Γρηγόριος ο Ε' μέσα από τα έγγραφα και τις πηγές τον αγώνα, Αθήνα 1988, σ. 21 έ. έ.), πού θα τα εύρισκε ο Αλ. Τσιριντάνης; τοιχοκολλημένο σε κάποια δημόσια πλατεία; Καλά έλεγε ο μακαρίτης καί "άθεος" Γιάννης Σκαρίμπας, "από τήν ψώρα του Κοραή δεν απαλλάχθηκε ακόμη το "Εθνος"...

22. Βλ. το τεύχος Μαρτίου 1983, έτ.34/τεύχος 556, σ. 3: "Οι κοτσαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος στην πλειοψηφία τους είτε σύρθηκαν στην επανάσταση, γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά μπροστά στο γενικό ξεσηκωμό, είτε προσχώρησαν υστερόβουλα, αποβλέποντας σε μια νέα μορφή κυριαρχίας πάνω στον επαναστατημένο λαό(...). Ο ανώτερος κλήρος, με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, πολέμησε την επανάσταση με τα μέσα που διέθετε και με επικεφαλής τους Πατριάρχες των αφορισμών (Γρηγόριο Ε', Πολύκαρπο Ιεροσολύμων). Πρβλ. Π. Γεωργαντζή, όπ. π. σ. 201. Αυτό που έχει σημασία είναι, ότι το πνεύμα του "λαϊκισμού" εμποδίζει το κείμενο να λάβει υποδομή τις περιπτώσεις που αρχηγοί, όπως ο Κολοκοτρώνης, με την απειλή των όπλων κράτησαν τμήματα του λαου τίς μάχες, εμποδίζοντας την λιποταξία τους. Έτσι καταντά η ερμηνεία μονομερής και ιδεολογική.

23. Βλ. στου Π. Γεωργαντζή, όπ.π., σ. 238 έ.

24. Στο ίδιο.

25. Τις νεώτερες μελέτες για το πρόσωπο βλ. στη Βιβλιογραφία.

26. Βλ. Ι. Μ. Χατζηφώτη, οπ.π.

27. Βλ. Γεωργίου Θ. Ζώρα, Ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε' εις την έκθεσιν του Ολλανδού Επιτετραμμένου Κωνσταντινουπόλεως, Αθήναι 1976, σ. 4 έ.

28. Μπορεί να αποκληθεί πρώτος μάρτυρας του Αγώνος της Ανεξαρτησίας μας.

29. Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. ΙΒ', σ. 32 και 36 (Α. Δεσποτόπουλος) γράφει σχετικά: "...Επικρίθηκε εν τούτοις ο Πατριάρχης και επικρίνεται ακόμη, επειδή έστερξε στον αφορισμό και έστειλε τις νουθετικές εγκυκλίους. Οι επικριτές όμως δεν αναλογίζονται τί θά πάθαινε το ΄Εθνος, αν ο Πατριάρχης τηρούσε αρνητική στάση απέναντι στις αξιώσεις του Σουλτάνου. Συμμορφώθηκε, άλλωστε, τότε ο Πατριάρχης προς την σταθερή παράδοση της Εκκλησίας, που με παρόμοια στάση κατόρθωνε σε ανάλογες κρίσιμες περιστάσεις να σώζει το Γένος. ΄Αλλωστε θα ήταν εντελώς παράλογη και ανεύθυνη διαφορετική απόφαση. Αν δεν γινόταν ο αφορισμός, ήταν σχεδόν βέβαιο, ότι θα εξοντώνονταν εκατοντάδες χιλιάδες ορθοδόξων χριστιανών".

30. Βλ. Ιστορία του 'Ελλην. Έθνους (Εκδοτικής Αθηνών), τομ. ΙΒ', σ. 130β.

31. Κατά την "Προκήρυξη" του Σουλτάνου (YAFTA), "ο δόλιος Ρωμηός Πατριάρχης, καίτοι κατά το παρελθόν είχε δώσει πλαστά δείγματα αφοσιώσεως, όμως κατά την περίπτωσιν ταύτην, μη δυνάμενος να αγνοή την συνωμοσίαν της επαναστάσεως του έθνους του [...] γνωρίζων δέ ο ίδιος και υποχρεωμένος να γνωστοποιήση και εις όσους το ηγνόουν, ότι επρόκειτο περί επιχειρήσεως ματαίας, ήτις ουδέποτε θά επετύγχανε [...], όμως ένεκα της εμφύτου διαφθοράς της καρδίας του, ου μόνον δεν ειδοποίησε, ουδέ επετίμησε τους αφελείς [...], αλλά, κατά τα φαινόμενα, αυτός ο ίδιος, όπισθεν των παρασκηνίων, έδρα κρυφίως, ως αρχηγός της επαναστάσεως...." (Γ. Ζώρα, όπ. π., σ. 9). Ο Σουλτάνος, γνώστης των πραγμάτων, δίνει την ερμηνεία του, που αποδεικνύεται σοβαρότερη από εκείνη νεωτέρων, όπως ο Γ. Καρανικόλας .ή ο Αλ. Τσιριντάνης...

32. Βλ. στου Π. Γεωργαντζή, όπ. π., σ. 263 έ.

33. Στο ίδιο, σ. 206 έ. ε.

34. Στο ίδιο, σ. 210-11.

35. Βλ. την εκτενή και εμπεριστατωμένη έκθεση του Π. Γεωργαντζή, όπ. π., σ. 261 ε. έ.

36. Γ. Κορδάτου, Η κοινωνική σημασία της 'Ελληνικής 'Επαναστάσεως, σ. 144. Πρβλ. Π. Γεωργαντζή, όπ. π., σ. 214, σ. 463.

37. Π. Γεωργαντζή, ό.π., σ. 215 ε. έ.

38. Το Εικοσιένα και η αλήθεια, τ. Α', σ. 59 και Β', σ. 93.

39. Ο Th. Gordon λ.χ., ιστορικός του Αγώνα (Ιστορία της Ελλην. Επαναστάσεως, μετάφρ. Φ. Βράχα, τομ. Α', σ. 134) γράφει: "Δεν τολμούμε να βεβαιώσουμε, πως ο Πατριάρχης και τα μέλη της Συνόδου ήταν απόλυτα αθώοι συνωμοσίας κατά του κράτους. Αντίθετα, έχομε λόγους να πιστεύουμε, ότι ο Γρηγόριος γνώριζε την ύπαρξη της Εταιρείας και ότι μερικοί από τους άλλους Ιεράρχες ήταν βαθειά πλεγμένοι στις μηχανορραφίες της".

40. Βλ. στον Π. Γεωργαντζή, σ. 240.

41. Λεπτομερή ανάλυση βλ. στο ίδιο, σ. 281 ε.έ.

42. Βλ. τις μελέτες: Νικηφ. Μοσχοπούλου, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους, Αθήναι 1960. Ι. Παπαϊωάννου, Ιστορικές Γραμμές, τ. Α', Λάρισα 1979.

43. Μοσχοπούλου, ό.π., σ. 167. Ι. Παπαϊωάννου, όπ.π., σ. 240.

44. Ν. Μοσχοπούλου, σ.107. Ι. Παπαϊωάννου, σ. 240.

45. Βλ. Γ. Δ. Μεταλληνού, ΚΟΣΜΑΣ ΦΛΑΜΙΑΤΟΣ (1786- 1852). Ένας μάρτυρας της ορθοδόξου παραδόσεως στο Ελληνικό Κράτος, ανάτ. από τη ΘΕΟΛΟΓΙΑ, Αθήναι 1987

46. Κοσμά Φλαμιάτου, "Άπαντα" εκδόσεις "Σπανός"), Αθήναι 1976, σ. 96/7.

47. Για το ίδιο πράγμα "κατηγορεί" το Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο Ράνσιμαν: "Δεν θα μπορούσε το Πατριαρχείο να είχε γίνει η δύναμη, που θα συγκέντρωνε τον ορθόδοξο κόσμο και έτσι θα εξουδετέρωνε τις κεντρόφυγες τάσεις του βαλκανικού εθνικισμού; H ευκαιρία χάθηκε. Το Πατριαρχείο μάλλον ελληνικό, παρά Οικουμενικό". (όπ. π. σ. 694)

48. Βλ. Μάρκου Α. Σιώτου, Η θρησκευτική αξία της εθνικής ελευθερίας, στήν Ε. Ε. της Θ. Σχ. του Π. Α., τ. Κ' (1973), σ. 41-70.

49. Γ. Δ. Μεταλληνού, "Θεολογία Απελευθερώσεως" και "Θεολογία Ελευθερίας", στο περ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ, τ. ΛΒ' (1989), σ. 51-61.

[ Ελληνισμός Μαχόμενος, Eκδόσεις Τήνος, Αθήνα 1995 (απόσπασμα) ] 

Από impantokratoros