HΡΑΚΛΗΣ ΡΕΡΑΚΗΣ: Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ;

Hρακλής Ρεράκης, Καθηγητής Παιδαγωγικής –Χριστιανικής Παιδαγωγικής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Η διδασκαλία όλων των θρησκειών σε όλα τα παιδιά 

είναι ή δεν είναι θρησκευτικός ολοκληρωτισμός;

Η θέση των νέων Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΣ) ότι  “πρέπει να διδάξουμε σε όλα τα παιδιά όλες τις θρησκείες”, προκειμένου να εξασφαλιστεί «θρησκευτική εκπαίδευση σε όλους τους μαθητές χωρίς εξαιρέσεις», αποτελεί τη βιτρίνα παραπλάνησης, διότι πίσω από μια τέτοια φιλοσοφία για το μάθημα των Θρησκευτικών κρύβεται το αληθινά σημαινόμενο, που περιγράφεται με το παρακάτω σχήμα: Θρησκευτικά, κοινά για όλους τους μαθητές όλων των θρησκευτικών αποχρώσεων, σημαίνει, κατ’ ουσίαν θρησκευτικά για κανένα μαθητή. Σημαίνει ακόμη επιβολή ενός θρησκευτικού ολοκληρωτισμού και μιας ενιαίας κατήχησης σε όλους τους μαθητές, μέσω μιας αναμεμειγμένης και αόριστης πολυθρησκειακής θρησκευτικότητας και πνευματικότητας, που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει σχέση με τη χριστιανική διδασκαλία και πίστη ή με την ανάπτυξη της οικείας θρησκευτικής συνείδησης, αλλά μόνον με την αποδόμησή τους.

Αυτή η νέα «πνευματικότητα», στο νέο πολυθρησκειακό Πρόγραμμα συγκροτείται από ένα θρησκευτικό συμπίλημα, αποτελούμενο από στοιχεία όλων των θρησκειών με αυτονόητη και ορατή, από παιδαγωγική οπτική, στόχευση, να οδηγήσει τους μαθητές σε ένα θρησκευτικό αποχρωματισμό, σε μια συγκρητιστική συνένωση των πίστεων, δηλαδή στην ομογενοποίησή τους σε ένα κράμα ή πολτό.

Τελικά, το σύνθημα: «θρησκευτική εκπαίδευση για όλους τους μαθητές», φαίνεται να αποκαλύπτει την εφαρμογή ενός σχεδίου για την κατάργηση και του Χριστιανισμού και όλων των θρησκειών και την αντικατάστασή τους από μία κοινή για όλους παγκόσμια θρησκεία. Είναι προφανές ότι ένα μοντέλο θρησκευτικής εκπαίδευσης με αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι ούτε ορθόδοξο μάθημα ούτε μάθημα θρησκειολογίας, αλλά ένα μάθημα που θα μπορούσε να ονομαστεί «πολυθρησκειακός πολτός», διότι  η Ορθοδοξία και οι θρησκείες διδάσκονται πλημμελώς και ως ακταρμάς. Σημειωτέον ότι στο θρησκειολογικό μοντέλο οι θρησκείες διδάσκονται ξεχωριστά, συστηματικά και διαδοχικά, η μία μετά την άλλη.         

Είναι γνωστό, μάλιστα, ότι κατά τα προηγούμενα χρόνια δεν υπήρχε αντίρρηση  από κανένα στο να διδάσκονται οι μαθητές, καταρχάς τη δική τους πίστη με επιστημονικό, βιωματικό και ολοκληρωμένο τρόπο και, έπειτα, να μαθαίνουν, στο κατάλληλο ηλικιακό στάδιο της μαθητικής τους ζωής, με πληροφοριακή στόχευση, τα απαραίτητα στοιχεία για μια γενική γνώση των θρησκειών. Αυτό το μοντέλο είχαμε στο ελληνικό σχολείο και, χωρίς καν να αξιολογηθεί επιστημονικά, εφευρέθηκε, χωρίς να ερωτηθεί κανένας φορέας και με μία μη επιστημονικά δόκιμη μεθοδολογία, από την πλευρά του Υπουργείου και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), το νέο πολυθρησκειακό μοντέλο και με μια αντιπαιδαγωγική και απολυταρχική επιβολή εφαρμόζεται στα σχολεία.

Αυτή όμως η τακτική της επιβολής του «αποφασίζομεν και διατάσσομεν», στην πραγματικότητα αποτελεί θρησκευτικό ολοκληρωτισμό στον οποίο κυριαρχεί ο προσηλυτισμός, η παραποίηση της πίστεως και η πολυθρησκειακή προπαγάνδα σε βάρος των ορθοδόξων μαθητών. Διότι, όντως, το να επιχειρείται από το Υπουργείο Παιδείας να διδάσκονται όλες οι θρησκείες με βιωματικό και κατηχητικό προσανατολισμό και με στόχο να αποτελέσουν κομμάτι της  οντολογικής τους συγκρότησης, είναι μια απειλή εναντίον της πίστεως και της πνευματικής τους ταυτότητας με άμεσο κίνδυνο τη θρησκευτική αποδόμηση, σύγχυση και τον αποπροσανατολισμό.

Το εγχείρημα των νέων ΠΣ, να εισαγάγουν τη διδασκαλία των θρησκειών στην υποχρεωτική εκπαίδευση για μικρά παιδιά και μάλιστα με αυτόν τον επιπόλαιο τρόπο της ανάμειξης στοιχείων από πολλές θρησκείες στην ίδια διδακτική ενότητα, είναι εντελώς ακατάλληλο, από πλευράς παιδαγωγικής και διδακτικής, διότι δείχνει, αφενός ότι ανατρέπονται βασικές αρχές και προϋποθέσεις της αγωγής των μαθητών και, αφετέρου, ότι, κατά τον σχεδιασμό και προγραμματισμό της μαθησιακής διαδικασίας, αντικαθίσταται η επιστημονικότητα με ιδεοληπτικές πρακτικές και άλλες σκοπιμότητες.

Με βάση όλα όσα προαναφέραμε, είναι σαφές ότι τα νέα ΠΣ δεν είναι κατάλληλα ούτε από θεολογικής ούτε από παιδαγωγικής πλευράς για να διδάσκονται στο ελληνικό σχολείο, σε παιδιά, μάλιστα, που βρίσκονται σε ένα τέτοιο ηλικιακό επίπεδο, που δεν έχουν την απαιτούμενη κρίση, διάκριση και αντιληπτικότητα για να δεχτούν τέτοια ποικιλία γνωστικών, πνευματικών και αξιακών στοιχείων μέσα από τόσες θρησκείες.

Το πιο βέβαιο προσδοκώμενο μαθησιακό αποτέλεσμα αυτού του μοντέλου διδασκαλίας σε παιδιά αυτού του ηλικιακού φάσματος είναι η θρησκευτική σύγχυση, ο θρησκευτικός μηδενισμός και συνεπώς η αποδόμηση ενός από τα πιο σημαντικά στοιχεία της αυτοσυνειδησίας και της ταυτότητάς τους, που στην περίπτωση των ορθόδοξων μαθητών είναι η ορθόδοξη χριστιανική τους παράδοση.

Κατά συνέπεια, το πολυθρησκειακό μοντέλο θρησκευτικής εκπαίδευσης που εμπνεύστηκαν και νομοθέτησαν κάποιοι  στο Υπουργείο και στο ΙΕΠ και επιδιώκουν να το επιβάλουν στα παιδιά του ελληνικού λαού δηλητηριάζει και αλλοτριώνει την ορθόδοξη θεολογική τους συνείδηση και ταυτότητα. Ο σκοπός του πειράματος είναι να χρησιμοποιηθεί η σχολική θρησκευτική αγωγή για να υπάρξει, ως μαθησιακό αποτέλεσμα, η εξίσωση της αποκαλυφθείσας και παραδοθείσας από τον Σωτήρα Χριστό ορθόδοξης πίστης με όλες τις ανθρωποκατασκευασμένες θρησκείες και φιλοσοφικές κοσμοθεωρίες και τελικά η ομογενοποίηση όλων μαζί.

Επομένως, τα νέα αλλόκοτα Θρησκευτικά, πρόκειται να λειτουργήσουν ως μοχλός προπαγάνδας και προσηλυτισμού και ως πλύση εγκεφάλου των ορθοδόξων μαθητών, έτσι ώστε να μην αποτελεί πλέον η πίστη τους γι’ αυτούς μια ξεχωριστή, μοναδική και διαφορετική από όλες τις θρησκείες και φιλοσοφίες πίστη, αλλά να θεωρείται μια ισότιμη και ισόκυρη με όλες τις θρησκείες θρησκεία.

Αυτή η θρησκειοποίηση της χριστιανικής πίστεως διακατέχει  ολόκληρο το πρόγραμμα, όπου  γίνεται συνεχώς λόγος για θρησκεία και θρησκείες και όχι για τον Χριστιανισμό ως Εκκλησία και την εν Χριστώ πίστη και ζωή. Το αποκορύφωμα συνεπώς του θρησκευτικού ολοκληρωτισμού, που φέρνει το νέο δόγμα του Καίσαρα: «θρησκευτική αγωγή σε όλους τους μαθητές χωρίς εξαιρέσεις» είναι ότι δεν διατηρούνται τα διακριτά όρια της ταυτότητας και της ετερότητας του ορθόδοξου Χριστιανού μαθητή από τις άλλες χριστιανικές ομολογίες και τις θρησκείες. 

Αυτή η αντιπαιδαγωγική σύγχυση αποτελεί ένα σημαντικότατο σημείο, που δείχνει την μεθοδευμένη προσπάθεια αλλοτριώσεως και καταργήσεως βασικών χαρακτηριστικών της ταυτότητας, χωρίς τα οποία δεν υπάρχει ετερότητα ούτε ο διαφορετικός «άλλος». Η αποδοχή και διατήρηση αυτών των διακριτών ορίων της οικείας ταυτότητας  των μαθητών είναι εκείνη που καθορίζει αποφασιστικά και το σεβασμό της όποιας ετερότητας.

Ο θρησκευτικός ολοκληρωτισμός που επιβάλλεται με απολυταρχικό και βίαιο τρόπο σε όλους τους ορθόδοξους μαθητές με αυτόν τον μη παιδαγωγικό και μη ορθόδοξο δογματισμό του Υπουργείου Παιδείας και του ΙΕΠ, αμφισβητεί, διαστρέφει και, τελικά, αφανίζει το βασικό δικαίωμα των ελλήνων ορθόδοξων παιδιών να διδάσκονται καθαρή, ανόθευτη και χωρίς επιμειξίες τη δική τους πίστη, την πίστη των γονέων και της παραδόσεώς τους, όπως ακριβώς διδάσκονται τη δική τους πίστη οι έλληνες εβραίοι, μουσουλμάνοι και ρωμαιοκαθολικοί μαθητές.

Αυτό που δεν πέτυχαν οι Μουσουλμάνοι κατακτητές για 400 περίπου χρόνια, δηλαδή την άλωση της ορθόδοξης συνείδησης και ταυτότητας του ελληνικού λαού, βάλθηκαν σήμερα να το πετύχουν «των κάμπων οι κιοτήδες», κατά τον Κωστή Παλαμά, συμμαχώντας φανερά με την κοσμική ισχύ και εξουσία εκείνων, που, επίσης, ομολόγησαν φανερά ότι θέλουν να μετατρέψουν το σχολείο από ορθόδοξο σε ουδετερόθρησκο και την ορθόδοξη Ελλάδα  σε ένα ουδετερόθρησκο κράτος. Υπάρχει όμως η πίστη και η ελπίδα ότι ο Θεός, με τη δική του πνευματική εξουσία, θα τους χαλάσει τα σκοτεινά τους σχέδια. 

Ορθόδοξη Αλήθεια
17/8/2017

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΝΑΤΑΚΗΣ: ΠΟΙΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ''ΠΝΕΥΜΑ'' ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΕΙΣ ΤΑ ΝΕΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Ποιος ο ρόλος και το ‘πνεύμα’ των τραγουδιών

εις τα Νέα Θρησκευτικά

του Χρήστου Μπονατάκη

Είναι γεγονός πως η μουσική, υπήρξε διαχρονικά για τον άνθρωπο μέσο έκφρασης αλλά και προώθησης αντιλήψεων, συναισθημάτων, καθώς επίσης της πνευματικότητας ή θρησκευτικότητάς του. Η μουσική στον ακροατή ‘μεταφράζεται’ σε συναισθήματα και αισθήσεις, ενώ έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί πρότυπα, να διεισδύει στην ψυχή και να ‘μεταφέρει’ μηνύματα ή απλά, να την κάνει δεκτική σε αυτά. Μεγάλη φυσικά, είναι η επίδρασή της στις εύπλαστες ψυχές των ανηλίκων.

Ουσιώδης παράμετρος στο παιδαγωγικώς, συνταγματικώς και επιστημονικώς αμφισβητούμενο, πολυθρησκευτικό (όχι θρησκειολογικό) Νέο Πρόγραμμα Σπουδών (ΝΠΣ) του Μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ), είναι μεταξύ άλλων και η χρήση διαφόρων κοσμικών τραγουδιών. Η προτεινόμενη λίστα ωστόσο, συνιστά στο σύνολό της υλικό ουσιαστικά ασύνδετο αφενός με το υπό της αντίστοιχης ενότητας θέμα, αφετέρουμε το ...‘θρησκευτικό φαινόμενο’.

Παρατίθενται ενδεικτικά μονάχα κάποια παραδείγματα (για πολλά εκ των οποίων, αδυνατεί κανείς να πιστέψει ότι προορίζονται για Μάθημα Θρησκευτικών), από το πώς στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), κατανοούν την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των ανηλίκων μαθητών:

(Το «Μπαγάσας» του Άσημου αφαιρέθηκε μεν, ήταν όμως ενδεικτικό του ‘πνεύματος’ που διέπει πολλές απ’ τις προτεινόμενες δραστηριότητες. Στίχοι τραγουδιού: «Ρε μπαγάσα (αναφέρεται στο Θεό), περνάς καλά εκεί πάνω ...σαν σε χαζεύω δεν χαμπαριάζεις»!)

Ø  -«Παντοκράτορας», Ξυδάκης:

«Στην Πάτρα ο Παντοκράτορας μου έδειξε το χρώμα
Να ζωγραφίσω ...το φιλί που μού ’δωσες στο στόμα»

Ø  -«Ο Δίας», Ψαραντώνης:

«Ο Δίας ήτονε βοσκός(!) στ’ Ανωγειανό αόρι
ήτονε και το σπίτι του μέσα στο Περαχώρι».

(Τι κάνεις Γιάννη μου; ...κουκιά σπέρνω...)

Ø  -«Προσκυνητής», Ιωαννίδης:

Στο τραγούδι αυτό , ο εν λόγω ...«προσκυνητής», είναι σαφές ότι  ‘κινεί γη και ουρανό’ (ταξιδεύει), όχι λόγω θρησκευτικών αναζητήσεων, αλλά αναζητώντας ...την αγαπημένη του!

Ø  -«Το μερτικό μου απ’ τη χαρά», Καζαντζίδης:

«Θεέ μου τη δεύτερη φορά που θα ‘ρθω για να ζήσω
όσο η καρδιά κι αν λαχταρά δε θα ξαναγαπήσω»...

Ø  -«Ρίσκο», Πορτοκάλογλου:
«Δυο αγάπες μου γελάνε κι έπαθα ζημιά
όλα ή τίποτα ζητάνε κι εγώ ...τις δυο τους(!) ή καμιά.
Βρες μου τρόπο να τις σώσω, σ’ ένα ρυθμό ...να τις ενώσω!!
.............Πόσο τη βρίσκω μ`αυτό το ρίσκο...»

(Καμαρώστε  θρησκευτικό ‘γραμματισμό’!)

Ø  -«Εν κατακλείδι», Σιδηρόπουλος:

«Σκεπάσαμε όλους τους νεκρούς

με ...αρρωστιάρικους ψαλμούς».

Ø  «Σαμάνο», Παπακωνσταντίνου-Σαββόπουλος:

«Είμαι ότι δεν έζησα, είμαι η βροχή που θα ‘ρθει
να δροσίσει ...άγνωστων γυναικών το κορμί.

Βράδυ στα κρεβάτια τους πως στενάζουν ξαναμμένες(!)
ποιος Σαμάνος έφερε τούτη τη βροχή...»

(Μήπως πρόκειται ...για φάρσα;;)

Ø  -«Ο δικός μου Θεός», Θαλασσινός:

«Ο δικός μου Θεός δε μυρίζει λιβάνι,

δεν φοράει στεφάνι δε χωράει ...σε εικόνες»!!

Ø  -«Σουλτάνος της Βαβυλώνας», Μαχαιρίτσας (αναφέρεται σε κάποιο ‘ρασοφόρο’ που κήρυττε την καλοσύνη και την ανθρωπιά...):

«Σ’ ένα πηγάδι σταματάει να ξεδιψάσει

Μα μια γυναίκα δεν αργεί να πλησιάσει...................

Με ...το κορμί της τον καλεί σ’ άλλο μαρτύριο(!)

Για το δικό σου Θεό ...Μαζί σου θα καώ»!

Ø  -«Γλυκό σταφύλι», Θαλασσινός:

«κάνε με γλυκό σταφύλι, για να σε φιλώ στα χείλη, 

.......Κέρασέ με όσο θέλεις,  μοίρασέ μου το κορμί»!

Ø  -«Ο Χορός των σκύλων», Χατζηδάκης-Καγιαλόγλου:

 «Πέντε πεινασμένοι σκύλοι στου παράδεισου την πύλη,

περιμέναν απ’ τους πρώτους για να στήσουν το χορό τους,

μα προτού η αυγή χαράξει στου ουρανού την Άγια τάξη,

χωροφύλακες αγγέλοι ...τους κρεμάσαν στο τσιγκέλι»!!

(Είναι δυνατόν;;)

Ø  -«Καθρέφτης», Δεληβοριάς (Εν: Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό;):

«Αντανακλά αυτά που θέλουν οι γυναίκες

 κι έτσι τις πείθει ότι είμαι το άλλο τους μισό

μπροστά του ...γδύνονται(!)του λεν γλυκές κουβέντες,

 πίσω απ’ το τζάμι ...εγώ ολομόναχος κοιτώ»!!!

(Το πού παραπέμπουν οι τελευταίοι στίχοι ...αισχρόν εστί και λέγειν, Εφεσ. εˊ12)

Μουσικές επιλογές σαν τις προαναφερθείσες, άνευ της αρμόζουσας για Μάθημα Θρησκευτικών ιεροπρέπειας και θεοπρέπειας και σε τάξεις μαθητών 8-14 ετών, εκτός του ότι ευτελίζουν (έως εκχυδαΐζουν) τον ρόλο του εκπαιδευτικού στις συνειδήσεις των μαθητών του, μπορεί εύκολα κανείς να φανταστεί σε τι εμπαιγμό των θείων,  παρεκτροπές, ενδεχομένως χειρονομίες και τι πρότυπα ...’πνευματικότητας’ μπορούν να οδηγήσουν...

Συν τοις άλλοις όμως, θέτουν συνειρμικά υπό αμφιβολία ή σκεπτικισμό, ακόμα και ...την ψυχοσύνθεση ή τουλάχιστο τις προθέσεις όσων πρότειναν και επικύρωσαν τη χρήση τους για τα παιδιά μας. Αναρωτιέται κανείς: Αλήθεια, μήπως το ζήτημα, χρήζει ...περαιτέρω έρευνας;; Μήπως ανατέθηκε σε λύκους ...να ‘ταΐσουν’ πρόβατα;;

Ας φανταστούμε όμως και την έντονη αμηχανία ή και δυσφορία ενδεχομένως, πολλών ενσυνείδητων παιδιών και ασφαλώς, όχι μόνο Ορθοδόξων. Άραγε, έπειτα από τέτοιες ...‘βιωματικές’ προσεγγίσεις, θα έχει κάποιος εκπαιδευτικός τρόπο (και ‘μούτρα’) να διδάξει στα ίδια παιδιά, την 3η εντολή της Παλαιάς Διαθήκης που λέει: «Ου λήψει (Να μη χρησιμοποιήσεις)το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω» (δηλ. με προχειρότητα, χωρίς σεβασμό);

Τα ‘ατοπήματα’ ωστόσο, δεν περιορίζονται φυσικά στην εν λόγω λίστα καθ’ ότι ...επαφίεται πλέον στις αντιλήψεις, ή καλύτερα ...στην ‘πνευματικότητα’ του εκπαιδευτικού το τι εν γένει υλικό θα φέρει στην τάξη, όπως άλλωστε διευκρινίζει σε πρόσφατη συνέντευξη ο Πρόεδρος του ΙΕΠ κ. Κουζέλης, κατά τον οποίο:

Ø  -«Ο εκπαιδευτικός είναι πλέον στο επίκεντρο, μπορεί να φέρει ό,τι υλικό θέλει στην τάξη, ελεγμένο βέβαια από την πλευρά μας (κάτι που βέβαια αναιρείται στην ίδια κιόλας συνέντευξη), και είναι όλο στη διάθεσή του ..........Δεν χρειάζεται την άδειά μας για να φέρει στην τάξη ένα τραγούδι»!

 Να επισημανθεί εδώ με έμφαση το αναντίρρητο  γεγονός ότι:

Ø  -«με το κάλυμμα του παιχνιδιού και της νότας εύκολα μπορεί να διεισδύσει, να ‘περάσει’ όπως λέμε, ένα μήνυμα στον νου και στην καρδιά του νέου κυρίως ανθρώπου και να διαμορφώσει μέσα του τρόπο ζωής, χαρακτήρα, συμπεριφορά, ηθική και ιδεολογία».(π. Κυριακός Τσούρος, Γραμματέας Συν. Επιτροπής επί των αιρέσεων, http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/heresies/bibliothiki_satanchild.html)

Ποιες όμως σκοποθεσίες επιδιώκονται εν προκειμένω, με τις προτεινόμενες διαδραστικές μεταξύ των μαθητών δραστηριότητες; (μερικές από τις οποίες τυγχάνουν χριστιανικά και ηθικά επιλήψιμες, πχ. ‘κύκλος κουτσομπολιού ή κατάκρισης’(!) ΠΣ-σελ.125)Οι συντάξαντες το ΝΠΣ είναι ομολογουμένως σαφείς και κάνουν λόγο για:

Ø  -...«θετικό(!) ενδιαφέρον για τις θρησκευτικές πρακτικές και εμπειρίες των άλλων»(ΟΕ-σελ.124).

Ø  -«...από κοινού ψάξιμο της αλήθειας(!) και του νοήματος της ζωής» (ΟΕ-σελ.127). Και τελικά:

Ø  -«Αναθεώρηση ατομικών απόψεων και ...ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ!!!» (ΟΕ-σελ.110-113)

Πρόκειται με άλλα λόγια, ουσιαστικά για μία διαδικασία κοινωνικής αλληλεπίδρασης (κάποιοι μάλιστα επισημαίνουν ότι διέπεται από ένα σαφές ιδεολογικό υπόβαθρο). Ενώ εξ’ απόψεως θρησκευτικότητας ...για τον απόλυτο σχετικισμό και στη βάση μίας συγκρητιστικής προοπτικής!

Κάτι τέτοιο όμως για τους Ορθοδόξους συνιστά σαφώς μία μεθοδολογία-αίρεση και πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για «δημόσια μύηση στην επερχόμενη Πανθρησκεία».(πρώην καθηγούμενος της Ι.Μ. Γρηγορίου Αγ. Όρους, π. Γεώργιος Καψάνης,«ΤΟ ΝΠΣ ΤΟΥ ΜτΘ ΟΔΗΓΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΝΘΡΗΣΚΕΙΑ,2012)

Οι Ορθόδοξοι γονείς φυσικά, δεν στέλνουν τα παιδιά τους  7-15 ετών στο σχολείο, για να (τους) ‘διαμορφώσουν’ ...κοινές θρησκευτικές απόψεις με τους πιστούς άλλων ετερόδοξων χριστιανικών κοινοτήτων και θρησκειών•  αναμένουν δε εναγωνίως απ’ τη σεπτή Ιεραρχία, τη ‘χάραξη’ επίσημης κοινής ‘γραμμής’ και αντιμετώπισης, εκ παραλλήλου με τις ‘καθαρές’-σαφείς θέσεις και αποφάσεις της (το ναι ναι, και το ου ου, Ιακ. εˊ12).

http://aktines.blogspot.gr 

ΤΡΙΚΥΜΙΑ, ΣΑΝ ΜΑΘΗΜΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

Τρικυμία, σαν μάθημα θρησκευτικών

Γράφει ο Καθηγούμενος Πορφύριος της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Βέροιας | Romfea.gr

Τις προάλλες δημοσιεύσαμε λίγες σκέψεις με αφορμή το βιβλίο των Θρησκευτικών, αυτό τέλος πάντων που μοιράστηκε στα παιδιά ως βιβλίο Θρησκευτικών, στην Δευτέρα Γυμνασίου.

Ευτυχώς που η λέξη Δευτέρα αντικαθίσταται με ένα Βήτα Κεφαλαίο και δεν έγινε Δεύτερη Γυμνασίου, από τους «φερέλπιδες» συγγραφείς.

Αλλά βέβαια υπάρχει μέλλον. Τώρα μοίρασαν «Φάκελλο Μαθήματος». Ας μην δίνουμε ιδέες, γιατί μπορεί να το δούμε και αυτό, μαζί με την «ανοιχτότητα» που ήδη σχολιάσαμε.

Βέβαια, μετά τις πρώτες δημόσιες σκέψεις μας, ασχοληθήκαμε κάπως ειδικότερα με τα Θρησκευτικά ως σχολικό μάθημα, και σε μαθητές Γυμνασίου αλλά και του Δημοτικού.

Παιδί λοιπόν Πέμπτης Δημοτικού, μεγάλης κωμόπολης της Ημαθίας, μας είπε ότι στο Σχολείο τους ΔΕΝ κάνουν Θρησκευτικά.

Και τί κάνετε στην ώρα τους; Ρωτήσαμε. Αριθμητική. Και τί λέει ο δάσκαλός σας για αυτό;

Ότι τα μαθηματικά θα μας χρειαστούν περισσότερο. Αλλά και στις άλλες τάξεις δεν κάναμε Θρησκευτικά. Μόνο στην Τρίτη τάξη, είχαμε μία πολύ καλή δασκάλα και μας έκαμνε Θρησκευτικά.

Είχα ακούσει για αυτήν την πόλη μας, πως, αν κάποιος δάσκαλος θρησκεύει, δέχεται μεγάλον πόλεμο, «μπούλιγκ» δηλαδή και στους δασκάλους, στους εκπαιδευτικούς γενικότερα, επειδή θρησκεύουν.

Φοβάμαι πως τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά. Δεν ξέρω αν πρέπει να ρωτάμε τα παιδιά για το θέμα αυτό. Μάλλον η έρευνα πρέπει να είναι πιο συστηματική και πιο ουσιαστική.

Οι δάσκαλοί μας φαίνεται «πήραν» το Ωρολόγιο Πρόγραμμα στα χέρια τους και το εφαρμόζουν κατά το δοκούν ...

Ας έρθουμε τώρα σε κάποιες, λίγες, σκέψεις, ακόμα, για το «Βιβλίο». Επειδή το προαναγγείλαμε.

Όταν ήμασταν παιδιά, όταν διαβάζαμε κάποιο βιβλίο, κρατούσαμε σημειώσεις. Υπογραμμίζαμε κιόλας, αλλά αυτό δεν είναι και τόσο πρέπον, γιατί μουντζουρώνεις τελικά το βιβλίο, αλλά «προδίδεις» και αυτά που σου αρέσουν.

Έτσι, όσα μας άρεσαν, τα αντιγράφαμε και σχηματίζαμε το δικό μα βιβλίο, μικρό από το μεγάλο.

Κάτι τέτοιο μας θύμισε και αυτός ο «Φάκελλος» του μαθήματος. Δεν είναι φάκελλος αλλά έτσι τον ονόμασαν, ίσως για να φανερώσουν ότι περιέχει πολλά κεφάλαια, σαν τα ντοσιέ ένα πράμα.

Ίσως πάλι να πουν ότι βρίσκεται εν εξελίξει και δεν «έγινε» ακόμα τέλειο βιβλίο.

Αγαπητή θεολόγος της περιφέρειάς μας, μας είπε να δούμε το ποίημα στην σελίδα 100 – Ευτυχώς το εκατό δεν αλλάζει στην «Δημοτική».

Αυτό λοιπόν το ποίημα, που έγινε και τραγούδι, μιλάει για τα «έργα» του Τρελλού Θεού.

Ακούσατε Εσείς για κανέναν Τρελλό Θεό; Και όμως τρελλός Θεός δεν είναι προφανώς κάποιο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ούτε κάποιας άλλης «θρησκείας» αλλά ο Πάνας, συνοδός του Διόνυσου, που ανήκουν στο Δωδεκάθεο ... Αυτό μας ήρθε, συνειρμικά. Δηλαδή εισάγεται στα παιδιά, δίχως πολλά πολλά, δαιμονολοατρεία.

Να πώς την αλήθεια. Ασχολήθηκα περισσότερες από δέκα ώρες με αυτόν τον Φάκελλο. Αφάνταστη κούραση. Μα είναι αυτό εγχειρίδιο, όπως λένε, για παιδιά Β΄ Γυμνασίου;

Τόσες γνώσεις μπορεί να τις αφομοιώσει ένα παιδί; Τέτοιο μπέρδεμα μπορεί να το βάλει σε τάξη ένα παιδί, σε δύο διδακτικές ώρες την εβδομάδα; Η ανομοιογένεια της ύλης μπορεί να αφομοιωθεί σε μία ώρα των σαρανταπέντε – κι αυτό δεν μεταφράζετε – λεπτών;

Προσωπικά κουράστηκα πάρα πολύ ξεφυλλίζοντάς το, και σταματώντας σε πολλά σημεία.

Δεν θα συνεχίσω. Ίσως θα μπορούσαμε να καταλογίσουμε καλές προθέσεις στους συγγραφείς.

Να Σας πω πώς ένοιωσα; Σαν τους εξυπνάκηδες (τους λένε και αλλοιώς), της τάξης, που όταν μάθαιναν καμιά παράξενη λέξη, «έκαμναν τον μάγκα» στα άλλα παιδιά. Δεν ξέρω αν οι συγγραφείς είναι γενικά «διαβασμένοι» ή διάβασαν για να γράψουν αυτό το συνονθύλευμα.

Μού φαίνονται «εξυπνάκηδες», και δεν ξέρω με ποιό κριτήριο έγινε η επιλογή τους, για να λεν οι κυβερνητικοί ότι συνεργάστηκαν με τους θεολόγους.

Για να το διδάξει Αυτό το βιβλίο ένας θεολόγος οφείλει να διαβάσει και να μελετήσει πολλές ώρες. Δηλαδή Δεν διαβάζεται. Πολύ λυπάμαι που το λέω.

Δεν ξέρω αν μυρίζει τσιγάρο, ή ακόμα και χασίσι, γιατί έγινε πολύ δουλειά, και σηκώνει μερικές τζούρες ...

Και κλείνω με κάτι, που βλέποντάς το μόνον σημειολογικά, με έθλιψε βαθύτατα.

Στα εξώφυλλα των Βιβλίων, γενικά, βάζουμε κάτι που νοηματοδοτεί το περιεχόμενό τους.

Στο Βιβλίο αυτό δεν υπάρχει μία εικόνα, σωστή εννοώ εικόνα, του Χριστού, της Παναγίας, ιερών προσώπων, αγιογραφία.

Στο εμπροσθόφυλλο, υπάρχει τρικυμία και ένα καράβι, δίχως σταυρό, που ταρακουνιέται.

Στο οπισθόφυλλο, εκεί όπου παλαιά υπήρχε η σοφή κουκουβάγια επάνω στα κλειστά βιβλία, τώρα τί υπάρχει; Μία σπείρα.

Δεν ξέρω αν η σπείρα είναι το σήμα του εκδοτικού Ινστιτούτου, ή είναι διακοσμητική επιλογή των συντακτών.

Πάντως η σπείρα, ως σύμβολο, παραπέμπει, σημειολογικά, στην Θεοσοφία και στον Αποκρυφισμό.

Τελικά το βιβλίο αυτό πετυχαίνει τον στόχο του. Είναι βιβλίο των συντακτών του και της εποχής του: Σε μπερδεύει αφάνταστα.

Καλή υπομονή και στους διδάσκοντες και στους διδασκόμενους. Και στους καθηγητές και στα παιδιά.

Αλλοίμονο. Ο Θεός να βάλλει το χέρι του ...

http://thriskeftika.blogspot.gr 

ΔΗΜ. ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗΣ: Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Του καθηγητή  κ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ  Ι.  ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗ

Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ.

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΤΟΝ ΠΑΛΑΜΑ

Η ελευθερία είναι ένα από τα σπουδαιότερα θέματα που αφορούν την ύπαρξη του ανθρώπου. Κάθε ενέργεια του ανθρώπου

που τον χαρακτηρίζει ως πρόσωπο, συνδέεται άρρηκτα με την ελευθερία του. Έτσι μπορεί να γίνεται λόγος για μια μεγάλη ποικιλία, με την οποία φανερώνεται αυτή η ελευθερία, όπως είναι λόγου χάρη η ελευθερία της σκέψεως, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία της συνειδήσεως, η ηθική ελευθερία, η θρησκευτική ελευθερία, κλπ.

Εμείς δεν θα ασχοληθούμε με τις παραπάνω πλευρές της ελευθερίας, αλλά θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με κάθε δυνατή συντομία, πώς ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς βλέπει την ελευθερία του ανθρώπου καθεαυτήν. Στη συνέχεια, αφού αναφερθούμε στην οντολογική υποδούλωση και απελευθέρωση του άνθρώπου, θα παρουσιάσουμε πως ο άνθρωπος αναπτύσσει και φανερώνει την ελευθερία του ως μέτοχος της πνευματικής εμπειρίας της Εκκλησίας και ποιος είναι ο ιδιάζων χαρακτήρας αυτής της ελευθερίας.

Ευθύς εξαρχής πρέπει να πούμε ότι απόλυτα ελεύθερος και κυριολεκτικά αυτεξούσιος είναι μόνο ο Θεός, αφού ως ο όντως Ων δεν υπόκειται σε καμιά φυσική ή μεταφυσική αναγκαιότητα1. Επομένως είναι αυτονόητο ότι λόγος για απόλυτη και αυθεντική ελευθερία μπορεί να γίνεται μόνο εκεί, όπου βρίσκεται και η πηγή της ελευθερίας, ο ίδιος δηλαδή ο Θεός. Άμεση φανέρωση της αυθεντικής αυτής ελευθερίας στην κτίση και την ιστορία γίνεται μόνο με τις άκτιστες ενέργειες του Τριαδικού Θεού.

Αν όμως η απόλυτη και αυθεντική ελευθερία βρίσκεται μόνο στον ίδιο τον Θεό και στις άκτιστες ενέργειές του, τί είδους ελευθερία έχει ο άνθρωπος ως κτίσμα και πού θεμελιώνεται αυτή η ελευθερία του;

Η ελευθερία του άνθρώπου, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως αυτή εκπροσωπείται από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, συνδέεται στενότατα με τον τρόπο υπάρξεώς του. Ο άνθρωπος, του οποίου η οντολογική αφετηρία βρίσκεται στο μη ον, ήρθε στο είναι, ως γνωστόν, με την άκτιστη δημιουργική ενέργεια του Θεού. Γι' αυτό και είναι εξαρτημένος από την αιτία της προελεύσεώς του, είναι δηλαδή εξαρτημένος από τον ίδιο τον Θεό. Πέρα όμως από την εξάρτηση αυτή του είναι του ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ' εικόνα του δημιουργού του2 ως λογικό και αυτεξούσιο ον3. Η λογικότητα των όντων κατά τον Παλαμά συνδέεται οντολογικώς με την αυτεξουσιότητά τους4. Κατά συνέπεια η αυτεξουσιότητα και ελευθερία του άνθρώπου αποτελούν οντολογικό γνώρισμα του κατ' εικόνα.

Δημιουργώντας ο Θεός κατ' εικόνα του τον άνθρωπο θεμελίωσε το αυτεξούσιο του ανθρώπου πάνω σε μια πραγματικότητα, η οποία παρέχει στην ελευθερία προϋποθέσεις αποφασιστικής σημασίας για την παραπέρα τελειωτική πορεία του ανθρώπου.

Το κατ' εικόνα αποτελεί το θεμέλιο εκείνο της ανθρωπίνης υπάρξεως που δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να μπορεί να κινείται προς το αγαθό, όταν κάνει καλή χρήση του αυτεξουσίου. Το οντολογικό δηλαδή υπόβαθρο της αυτεξούσιας αναφοράς του ανθρώπου στον Τριαδικό Θεό βρίσκεται στην κατ' εικόνα Θεού δημιουργία του. Αν ο άνθρωπος ανέφερε πάντοτε αυτεξουσίως και ελευθέρως το κατ' εικόνα προς το αρχέτυπο, δεν θα ξέπεφτε από την κοινωνία του με τον Θεό, μια και ο Θεός κατά τον Παλαμά προσβλέπει πάντα με ιδιαίτερη πρόνοια προς τον άνθρωπο. «ως προς οικείαν εικόνα μάλλον ή προς τα παρ' αυτού πάντα γεγονότα»5.

Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ενώ εντοπίζει το κατ' εικόνα στην όλη ύπαρξη του ανθρώπου6, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο νου7. Αλλά ο νους και η λογική συνδέονται αναπόφευκτα με το αυτεξούσιο και την προαίρεση του ανθρώπου, και αυτά του παρέχουν τη δυνατότητα να τρέπεται πότε στο καλό, και πότε στο κακό8.

Αν η αυτεξουσιότητα αφαιρεθεί από τη λογική, τότε η λογική καταντά χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Χωρίς ελεύθερη θέληση και απόφαση δεν είναι νοητή καμιά ευθύνη. Μόνο όταν ο άνθρωπος έχει «λελυμένην πάσης ανάγκης την γνώμην», παρατηρεί ο υπέρμαχος του ησυχασμού, μπορεί να διατηρείται στην κατά φύση ζωή και να προσεγγίζει τον Θεό ή να εκτρέπεται από την κοινωνία μαζί του και να κατευθύνεται προς τον θάνατο9.

Δημιουργώντας ο Θεός αυτεξούσιο τον άνθρωπο στέρησε την δυνατότητα στον πονηρό να ασκεί βία πάνω στον άνθρωπο. Μόνο με πειθώ ή δόλο μπορεί να επηρεάσει ο διάβολος τη θέληση του άνθρώπου και να τον κάνει κοινωνό της αποστασίας του10. Από τη δημιουργία του λοιπόν ακόμη ο άνθρωπος πήρε τη δύναμη του αυτεξουσίου, τη δύναμη της ελευθερίας, με την οποία μπορεί να αντιστέκεται στον πονηρό και να συμβάλλει αποφασιστικά στην πραγμάτωση του προορισμού του, την ομοίωσή του με τον Θεό.

Η προγονική πτώση είχε οντολογικές συνέπειες στο καθαυτό είναι του ανθρώπου, στο κατ' εικόνα, το οποίο ενώ αμαυρώθηκε δεν καταστράφηκε από την αμαρτία. Εκείνο που έχασε ο άνθρωπος, παρατηρεί ο Παλαμάς, δεν ήταν το κατ΄ εικόνα αλλά το καθ' ομοίωση11. Η αμαύρωση του κατ' εικόνα σήμανε φθορά και στο αυτεξούσιο του ανθρώπου, που αντί να οδεύει στην κατεύθυνση της ελευθερίας του πρωτοτύπου του βρέθηκε μέσα στην περιοχή της επιρροής του πονηρού, ο οποίος, ενώ δεν μπόρεσε να καταργήσει το αυτεξούσιο του ανθρώπου, το συσκότισε και το εμπόδισε να κινείται στην τελειωτική του προοπτική. Έτσι ο,τιδήποτε και αν έκανε ο άνθρωπος (αξιοκατάκριτο ή επαινετό) βρισκόταν κατά τον Παλαμά κάτω από τις γενικότερες συνέπειες της προγονικής πτώσεως12.

Αλλά το αυτεξούσιο του ανθρώπου δεν εμπόδισε την ελευθερία του Θεού να μετασκευάσει φιλάνθρωπα και «επί το κρείττον» τα «εξ αυτεξουσίου παρατροπής ολισθήματα» του ανθρώπου και να «οικονομήσει» τη σωτήρια του, χωρίς να παραβιάσει καθόλου το αυτεξούσιο και την ελευθερία του13. Ενώ δηλαδή η αυτεξούσια παράβαση της εντολής του Θεού οδήγησε στη σύνταξη του ανθρώπου με τον διάβολο και την υποταγή του στο θάνατο, ο Θεός με τη σοφία και την αγαθότητά του βρήκε τρόπο, ώστε και τον άνθρωπο να λυτρώσει από τον θάνατο, και το αυτεξούσιο του ανθρώπου να διατηρήσει. Ο Θεός δεν επέτρεψε να γίνει ο θάνατος το υποχρεωτικό τέλος, το «έσχατον καταγώγιον»14 όλων των ανθρώπων. Επειδή μάλιστα ο άνθρωπος δεν έφτασε «αυτοκινήτως» προς το κακό αλλά μετά τη συκοφαντία του θελήματος του Θεού από τον διάβολο, δεν προχώρησε μετά την παράβαση «ακρατώς και ανεπιστρόφως» προς το κακό, όπως οι δαίμονες15 και έτσι έγινε δεκτικός στην προσφορά του Θεού για την οντολογικού χαρακτήρα απελευθέρωσή του.

Με το έργο της θείας οικονομίας, που πραγματώθηκε στο πρόσωπο του Χριστού, ο άνθρωπος απελευθερώνεται οντολογικώς από την αμαρτία, τον διάβολο και τον εσχατολογικό θάνατο και αποκτά τη χαρισματική ελευθερία.

Ειδικότερα, ο Θεός κινούμενος από άκρα ευσπλαχνία για τον άνθρωπο προσέλαβε την ανθρώπινη φύση «καθ' υπόστασιν» στο πρόσωπο του Θεού Λόγου για ν' απελευθερώσει τον άνθρωπο, ν' ανακαινίσει το αμαυρωμένο κατ' εικόνα και να το ζωοποιήσει με την άκτιστη χάρη του πρωτοτύπου16. Ο Χριστός ως Θεάνθρωπος, ως μόνος αληθινός και αναμάρτητος άνθρωπος17 και ως ελεύθερος από τη δουλεία του διαβόλου18, ήταν κατά τον Παλαμά ο μόνος που μπορούσε να ελευθερώσει τον άνθρωπο από την παραπάνω δουλεία19.

Το θεμέλιο απελευθερώσεως της ανθρωπίνης φύσεως από την εξουσία του διαβόλου, της αμαρτίας, της φθοράς και του θανάτου, τέθηκε ήδη με την ενανθρώπηση του Θεού Λόγου, ενώ με την ανάσταση του Χριστού επισφραγίστηκε η οντολογική απελευθέρωση του ανθρώπου από την πολλαπλή δουλεία του20. Την απελευθέρωση του ανθρώπου από την δουλεία και τυραννία του διαβόλου διαβεβαίωσε  ο Χριστός με ολοφάνερο τρόπο ήδη κατά την ιστορική παρουσία του στη γη. Θεραπεύοντας δηλαδή ο Χριστός τους φανερά δαιμονισμένους και κατά το σώμα, παρατηρεί ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, πιστοποιούσε «δια της φανερώς ενεργουμένης ταύτης ελευθερίας... την εν κρυπτώ κατά ψυχήν γινομένην ελευθερία» του άνθρώπου «εκ της του διαβόλου τυραννίδος»21. Με την απελευθέρωση των δαιμονισμένων από τη δυναστεία του διαβόλου ο Χριστός γνωστοποιούσε στους ανθρώπους ότι αυτός είναι εκείνος που μπορεί να ελευθερώσει τις ψυχές από τη δουλεία τους στον πονηρό και να χαρίσει σ' αυτούς την αιώνια ελευθερία22. Η απελευθέρωση του άνθρώπου από την παραπάνω δουλεία δεν περιορίστηκε κατά τον Παλαμά στην περίοδο της επίγειας ζωής του Χριστού. Συνεχίζεται να πραγματώνεται στο πλαίσιο της Εκκλησίας με τον διπλό πάντοτε χαρακτήρα της, που αναφέρεται στην ψυχή και το σώμα του ανθρώπου23.

Η ενανθρώπηση, ο θάνατος και η ανάσταση του Χριστού αποτελούν ιστορικά γεγονότα της ζωής του, που έχουν όμως απελευθερωτική σημασία για τον άνθρωπο24. Η μόνη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος για να απελευθερωθεί από την δουλεία στην αμαρτία, τον πονηρό και τον θάνατο, είναι να μετάσχει μυστηριακώς στο θάνατο και την ανάσταση του Χριστού. Μετέχοντας ο άνθρωπος κατά μυστηριακό τρόπο στο ζωοποιό θάνατο και την ανάσταση του Χριστού με το βάπτισμα μετέχει στις οντολογικές προϋποθέσεις της ελευθερίας του και δέχεται πραγματικώς και χαρισματικώς την απελευθέρωσή του από την παραπάνω τριπλή δουλεία. Όπως δηλαδή η ευθύνη του θανάτου εξαιτίας του Αδάμ πέρασε σ' όλους τους ανθρώπους, έτσι περνά κατά τον Παλαμά και η αιώνια ζωή, που είναι ζωή ελευθερίας, σ' όλους εκείνους, που αναγεννώνται πνευματικώς από τον Θεάνθρωπο25.

Με την ίδρυση της Εκκλησίας ο Χριστός γίνεται η αστείρευτη πηγή της θείας χάριτος, που απελευθερώνει τον πιστό μέσω των μυστηρίων από την αμαρτία και τις συνέπειές της26. Η απελευθερωτική χάρη του βαπτίσματος δεν χάνεται, όταν ο άνθρωπος αμαρτάνει και δεν αξιοποιεί την προσφορά του Θεού, γιατί τα χαρίσματα του Θεού είναι αμεταμέλητα, παραμένει όμως ανενεργός27. Ωστόσο, όταν με την δύναμη των μυστηρίων και την ανθρώπινη συνεργία διατηρείται αυτή η χάρη ενεργός, τούτο σημαίνει ταυτόχρονα και την παρουσία της πραγματικής ελευθερίας του. Αναφερόμενος ο Παλαμάς στο χωρίο του αποστόλου Παύλου, «ο γαρ νόμος του πνεύματος της ζωής ηλευθέρωσέ με από του νόμου της αμαρτίας και του θανάτου»28, παρατηρεί ότι η απελευθέρωση του ανθρώπου από την αμαρτία και τον θάνατο, που πραγματώνεται με τη δύναμη της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, παρέχει όχι μόνο αθανασία αλλά και αναμαρτησία29. Έχοντας ο άνθρωπος απελευθερωμένη τη φύση του από τα πάθη, τη φθορά και τον θάνατο και το φρόνημά του απελευθερωμένο από την αμαρτία μπορεί να κινείται στην περιοχή της πραγματικής ελευθερίας. Άλλωστε πραγματική ελευθερία χωρίς την οντολογική απελευθέρωση από την αμαρτία είναι ακατανόητη. Με την ανάληψη του σαρκωθέντος και αναστάντος Λόγου του Θεού στους ουρανούς διασφαλίστηκε κατά τον Παλαμά η ελευθερία του ανθρώπου για την αιωνιότητα, αφού η κτιστή ανθρώπινη φύση εισήλθε με τον Χριστό στους κόλπους του Θεού Πατέρα30. Όπως δηλαδή με την ενανθρώπηση του Θεού Λόγου η φύση μας ενώθηκε υποστατικώς με τη θεία φύση και έγινε ομόθεη31, έτσι και με την ανάληψη του Χριστού η φύση μας έγινε ομόθρονη, αφού ο Χριστός μ' αυτήν «εκάθισεν εν δεξιά της μεγαλωσύνης εν ουρανοίς»32.

Η ελευθερία όμως που παρέχεται από το Χριστό στο πλαίσιο της Εκκλησίας παρουσιάζει μια εξωτερική αντινομία, γιατί η ελευθερία αυτή εμφανίζεται ως ολοκληρωτική δουλεία στον Χριστό. Η ολοκληρωτική δουλεία των πιστών στον Χριστό είναι μια εκούσια, δουλεία, που προκύπτει ως ανταπόκρισή τους στην προσφορά του Χριστού. Όταν όμως οι πιστοί προσφέρουν τη θέλησή τους στον Χριστό ενούμενοι ολοκληρωτικά μ' αυτόν, δεν σημαίνει ότι στερούνται την ελευθερία τους. Αντίθετα μάλιστα, οικειώνονται το πνεύμα του Χριστού. Αλλά το πνεύμα του Χριστού, που παίρνουν οι άνθρωποι μέσα στην Εκκλησία, δεν είναι «πνεύμα δουλείας» αλλά «πνεύμα υιοθεσίας»33, πράγμα που σημαίνει κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά ότι είναι «πνεύμα ελευθερίας, ταυτό δ' ειπείν το πνεύμα το άγιον»34. Κατά συνέπεια, οικειούμενοι οι άνθρωποι εν Χριστώ το πνεύμα του Χριστού έχουν και βιώνουν την κατεξοχήν ελευθερία τους, αφού και κατά το βιβλικό χωρίο «ου το πνεύμα Κυρίου, ελευθερία»35. Η ελευθερία αυτή, για την οποία μιλά ο απόστολος Παύλος στους Κορινθίους, αποκαλύπτεται κατά τον Παλαμά με το φως της θείας χάριτος36.

Και επειδή, όπως λέχθηκε, το Άγιο Πνεύμα, ως πνεύμα Κυρίου, είναι πνεύμα όχι δουλείας αλλά πνεύμα υιοθεσίας και ελευθερίας, η ελευθερία των πιστών στο πλαίσιο της Εκκλησίας κατανοείται σωστά και πλήρως μόνο όταν συνδέεται άρρηκτα με τη χαρισματική υιοθεσία τους από τον Θεό. Η χαρισματική υιοθεσία χαρακτηρίζει εκείνους που λυτρώθηκαν από τη δουλεία του διαβόλου και της αμαρτίας και πήραν την άκτιστη δύναμη να γίνουν κατά χάρη παιδιά του θεού. Όταν μιλάμε για χαρισματική υιοθεσία των πιστών, παρατηρεί ο Παλαμάς, αναφερόμαστε στην υιοθεσία τους από τον Θεό Πατέρα, που τους δόθηκε όμως κατά χάρη από τον Χριστό37.

Με την άκτιστη χάρη του βαπτίσματος ο Χριστός αναγεννά πνευματικώς τους ανθρώπους και γίνεται κατά χάρη πατέρας τους, ο οποίος τους τρέφει πνευματικώς όχι μόνο με το σώμα και το αίμα του αλλά και με το πνεύμα του. Με τον τρόπο αυτό τους καθιστά «αείζωους» και κατά χάρη «υιούς αγαπητούς του ουρανίου Πατρός»38. Αλλά ως μέτοχος της άκτιστης θείας χάριτος ο υιοθετημένος από τον θεό άνθρωπος γίνεται κατά τον Παλαμά όχι μόνο «θέσει» υιός αλλά και πνεύμα39. Εδώ όμως είναι απαραίτητη και μια διευκρίνιση του θεόπτη θεολόγου, που θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη και για όσα θα πούμε στη συνέχεια για το χαρακτήρα της ελευθερίας. Οι πιστοί με τη χαρισματική γέννησή τους από τον Θεό υιοθετήθηκαν πραγματικώς από αυτόν, δεν έγιναν όμως αμέσως και «ενεργεία» παιδιά του Θεού. Πήραν απλώς τη δύναμη να γίνουν παιδιά του Θεού στα έσχατα, κατά τη μέλλουσα δηλαδή βασιλεία του Θεού. «Πως δε ειπών ότι εκ του Θεού εγεννήθησαν», σημειώνει ο Παλαμάς, «ουκ ειπέν ότι και γεγόνασι τέκνα Θεού40, αλλ' έλαβον δύναμιν γενέσθαι; Προς το τέλος και την αποκατάστασιν εκείνην βλέπων, την τελειότητα του μέλλοντος αιώνος»41.

Ποιος όμως είναι τελικώς ο χαρακτήρας της ελευθερίας των πιστών κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά; Επιγραμματικά θα λέγαμε ότι η ελευθερία των πιστών έχει οντολογικό και χαρισματικό χαρακτήρα, έχει ανθρωπολογικό και ταυτόχρονα θεολογικό περιεχόμενο με σαφή εσχατολογική προοπτική. Αλλά πώς κατανοείται η σημασία των βασικών αυτών χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της ελευθερίας στο πλαίσιο της Εκκλησίας;

Απ' όσα είπαμε στο πρώτο μέρος του άρθρου μας έγινε φανερός ο οντολογικός χαρακτήρας της ελευθερίας του ανθρώπου ως προς την ανθρωπολογική του διάσταση. Λέχθηκε ήδη ότι το αυτεξούσιο του άνθρώπου αποτελεί θεμελιώδες οντολογικό γνώρισμα του κατ' εικόνα. Στο πλαίσιο της Εκκλησίας και συγκεκριμένα με το βάπτισμα το φθαρμένο και συσκοτισμένο από την πτώση αυτεξούσιο του ανθρώπου όχι μόνο εξυγιαίνεται και ανακαινίζεται, αλλά εμπλουτίζεται χαρισματικώς με την ελευθερία του Αγίου Πνεύματος. Έτσι όμως η ελευθερία του ανθρώπου αποκτά εκτός από το ανθρωπολογικό και θεολογικό κατά κυριολεξία περιεχόμενο. Ο άνθρωπος δηλαδή ως πιστός έχει φυσική και χαρισματική ελευθερία.

Ποιος είναι όμως αναλυτικότερα ο χαρακτήρας της χαρισματικής αυτής ελευθερίας και ποια είναι η σχέση της με την κατά φύση ανθρώπινη ελευθερία;

Η χαρισματική ελευθερία του ανθρώπου σύμφωνα με την πνευματική εμπειρία της Εκκλησίας, που μας καταθέτει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, έχει οντολογική ύπαρξη, γιατί αποτελεί συγκεκριμένη άκτιστη ενέργεια του Τριαδικού Θεού. Ερμηνεύοντας ο Παλαμάς το χωρίο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, «πνεύμα υιοθεσίας, αληθείας, ελευθερίας, πνεύμα σοφίας, συνέσεως, βουλήσεως, ισχύος, γνώσεως, ευσεβείας, φόβου Θεού. και γαρ ποιητικόν τούτων απάντων»42, και στρεφόμενος άμεσα κατά του Ακινδύνου σημειώνει απερίφραστα τον άκτιστο χαρακτήρα της ελευθερίας, χαρακτηρίζοντας την ελευθερία ως μία από τις οικείες, φυσικές και έμφυτες ενέργειες του Αγίου Πνεύματος, που παρέχονται από τον Θεό στον πιστό μυστηριακώς εντός της Εκκλησίας43. Έτσι η βιβλική μαρτυρία, «ου το πνεύμα Κυρίου, ελευθερία», σημαίνει ότι η χαρισματική παρουσία του Αγίου Πνεύματος στον πιστό αποτελεί παρουσία της άκτιστης ελευθερίας44.

Εδώ όμως τίθεται εύλογα το ερώτημα: Όταν ο άνθρωπος οικειώνεται την ελευθερία ως φυσική ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, τί γίνεται η δική του ελευθερία ως ενέργεια του αυτεξουσίου του; Καταργείται, παραμερίζεται, ατονεί ή διατηρεί πλήρως την ιδιαιτερότητά της; Αν καταργείται, δεν ακρωτηριάζεται η ανθρώπινη προσωπικότητα; Και αν πάλι παραμένει, πώς συμβιβάζονται δύο ελευθερίες στο ίδιο πρόσωπο και μάλιστα η μία άκτιστη και η άλλη κτιστή; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό τη δίνει έμμεσα ο Τόμος του 135145 με την αναφορά του στον Όρο της ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου για τις δύο θελήσεις του Χριστού46. Οι δύο θελήσεις του Χριστού σύμφωνα με τον Όρο ενώθηκαν, όπως και οι φύσεις του, «αδιαιρέτως, ατρέπτως, αμερίστως, ασυγχύτως», πράγμα που διασφαλίζει την ενότητα και την ιδιαιτερότητα των δύο θελήσεων. Οι θελήσεις του Χριστού, ενώ παραμένουν αδιαίρετα ενωμένες και διατηρούν «ατρέπτως και ασυγχύτως» τα φυσικά χαρακτηριστικά και την ιδιαιτερότητά τους, δεν αντίκεινται μεταξύ τους, αλλά η ανθρώπινη ακολουθεί και υποτάσσεται στη θεία. Αυτή ακριβώς η υποταγή της ανθρώπινης θελήσεως στη θεία θέληση αποτελεί και έκφραση της αναμαρτησίας του Χριστού.

Κατά συνεπεία η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα έχει χριστολογική βάση. Η ύπαρξη των δύο φυσικών αυτεξουσίων47 και θελήσεων στον Χριστό εξαιτίας της υποστατικής ενώσεως των δύο φύσεών του θεμελιώνει και την ύπαρξη των δύο ελευθεριών και θελημάτων στους πιστούς εξαιτίας της χαρισματικής και οντολογικής εντάξεώς τους στο μυστηριακό και θεωμένο σώμα του. Εδώ όμως θα πρέπει να υπογραμμίσουμε και την θεμελιώδη διαφορά του πιστού από τον Χριστό. Ο πιστός έχει ως ίδιο της φύσεώς του μόνο την ανθρώπινη θέληση και ελευθερία. Η άλλη θέληση και ελευθερία του είναι άκτιστη φυσική ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, την οποία οικειώνεται και διατηρεί μόνο κατά χάρη.

Αλλά η σχέση των δύο φυσικών αυτεξουσίων και θελήσεων του Χριστού παρέχει το μέτρο και το βαθμό, προς τον οποίο οφείλει να αποβλέπει η σχέση της ανθρώπινης θελήσεως και ελευθερίας με την άκτιστη θέληση και ελευθερία του Τριαδικού Θεού. Η σχέση αυτή πρέπει να είναι σχέση υποταγής της ανθρώπινης ελευθερίας στη χαρισματική ελευθερία, που παρέχεται στον πιστό ενόσω παραμένει ζωντανό μέλος του μυστηριακού σώματος του Χριστού. Η άσκηση των αρετών με την ελεύθερη και αγαπητική τήρηση των εντολών από την μία και κατεξοχήν η ελεύθερη και συνειδητή μετοχή του πιστού στα μυστήρια της Εκκλησίας από την άλλη αποτελούν τον πιο συγκεκριμένο τρόπο, με τον οποίο ο πιστός υποτάσσει την κτιστή θέληση και ελευθερία του στην άκτιστη θέληση και ελευθερία του Θεού. Η υποταγή του ανθρώπου στο θέλημα του θεού παρά την φαινομενική αντινομία της προς την ελευθερία αποτελεί πρακτικώς το συνειδητό άνοιγμα του ανθρώπου στην πραγματική ελευθερία του. Με τον τρόπο αυτόν ο πιστός γίνεται μέτοχος στην ίδια την άκτιστη ζωή του Χριστού, που είναι ζωή ελευθερίας εν Αγίω Πνεύματι. Κατά συνέπεια, η εν Χριστώ ελευθερία του πιστού είναι χαρισματική ελευθερία και μάλιστα στο μέτρο υποταγής της ανθρώπινης ελευθερίας στην άκτιστη ελευθερία του Θεού. Είναι λοιπόν φανερό ότι η εν Αγίω Πνεύματι ελευθερία των πιστών δεν αποτελεί μια ασαφή, νεφελώδη και αόριστη πραγματικότητα. Αντίθετα είναι μια σαφής και πολύ συγκεκριμένη ενέργεια του Τριαδικού Θεού, που χαρακτηρίζει μια κατά μέθεξη χαρισματική και άκτιστη πραγματικότητα, η οποία νοηματοδοτεί όλες τις εκδηλώσεις και την όλη ζωή του πιστού. Στο πλαίσιο της Εκκλησίας δίνονται μερικά βασικά στοιχεία που περιγράφουν, χωρίς όμως και να εξαντλούν τα όρια φανερώσεως και τα όρια εκτροπής αυτής της ελευθερίας. Έτσι, το Ευαγγέλιο δίνει τους δείκτες που σηματοδοτούν τη ζωή της ελευθερίας, γι' αυτό και χαρακτηρίζεται από τον απόστολο Ιάκωβο ως «τέλειος νόμος της ελευθερίας»48, με βάση τον οποίο άλλωστε θα ανακριθεί και θα κριθεί η όλη ζωή των πιστών στη μέλλουσα κρίση49. Αναφερόμενος ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στην παραπάνω βιβλική μαρτυρία σημειώνει ερμηνευτικώς ότι το Ευαγγέλιο είναι όχι μόνο «νόμος ελευθερίας» αλλά και «νόμος της χάριτος»50. Οι δύο αυτοί χαρακτηρισμοί του Ευαγγελίου ως νόμου της χάριτος και νόμου της ελευθερίας υποδηλώνουν, έμμεσα πλην σαφώς, ότι το Ευαγγέλιο δεν αποτελεί κώδικα νομικών επιταγών που καλούν σε συμμόρφωση με την απειλή της τιμωρίας, αλλά ότι είναι ένα πλαίσιο που οριοθετεί τη ζωή των πιστών και την προσανατολίζει σταθερά στην πηγή της πραγματικής ελευθερίας, που είναι ο Τριαδικός Θεός.

Στο σημείο όμως αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η εν Χριστώ ελευθερία των πιστών έχει εσχατολογική προοπτική. Η ολοκλήρωση και η τελείωσή της βρίσκεται στα έσχατα. ‘Όπως είναι γνωστό από την εμπειρία της Εκκλησίας μας, τα έσχατα είναι και παρόντα, και ως παρόντα βιώνονται κατεξοχήν στα μυστήρια. Έτσι, οι πιστοί και στην παρούσα ζωή ζουν βεβαίως την χαρισματική ελευθερία ως πρόγευση και αρραβώνα της εσχατολογικής ελευθερίας τους. Αλλά η εν Αγίω Πνεύματι ελευθερία στην πληρότητά της θα βιωθεί και θα φανερωθεί μετά την ανάσταση των νεκρών, στη μέλλουσα βασιλεία του Θεού, όπου οι πιστοί θα συνθέτουν τα ένδοξα μέλη του μυστηριακού σώματος του Χριστού, και θα γίνονται όλο και περισσότερο δεκτικοί του Αγίου Πνεύματος τελειούμενοι ατελευτήτως51.

Συνοψίζοντας όσα αναφέραμε στο σύντομο αυτό άρθρο μας μπορούμε επιγραμματικά να πούμε ότι η ελευθερία του ανθρώπου ως οντολογικό γνώρισμα του κατ' εικόνα μπορεί κατά χάρη να αποκτά και άκτιστο χαρακτήρα με εσχατολογική προοπτική, όταν εμπλουτίζεται σταθερά με την άκτιστη ελευθερία του Θεού. Η άκτιστη αυτή ελευθερία βρίσκεται οντολογικώς εκεί όπου βρίσκεται και η χαρισματική παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Το Άγιο Πνεύμα παρέχει την χαρισματική ελευθερία, που οικειώνεται μεν με τα μυστήρια, ενεργοποιείται όμως και βιώνεται συνειδητά, όταν ο πιστός υποτάσσει με την τήρηση των εντολών εκούσια και συνεχώς την κτιστή ελευθερία του στην άκτιστη ελευθερία του Θεού. 

Τέλος, η Εκκλησία αποτελεί το πλαίσιο πραγματώσεως της αληθινής ελευθερίας του άνθρώπου, επειδή αυτή αποτελεί τον χώρο οικειώσεως, βιώσεως και φανερώσεως της χαρισματικής παρουσίας του Αγίου Πνεύματος, το οποίο και εγγυάται στον άνθρωπο την πραγματική ελευθερία, αφού κατά τη βιβλική μαρτυρία «ου το πνεύμα Κυρίου, εκεί ελευθερία»52.

Καθηγητή  ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ  Ι.  ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗ          

Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ. 

                                         

SUMMARY

THE CHARACTER OF MAN'S FREEDOM

We can say simply that man's freedom, as an ontological characteristic of his creation in the image of Cod, can take on an uncreated character with an eschatological perspective when it is steadily enriched by the uncreated freedom of God. This uncreated freedom is found where ever the charismatic presence of the Holy Spirit is found. The presence of the Holy Spirit grants charismatic freedom, which can be known through participation in the Holy Mysteries, and can also be activated and lived consciously whenever the believer subjects himself voluntarily to the observance of the commandments and continually offers his own created freedom to the uncreated freedom of God. Finally the church provides the context for accomplishing the true freedom of man since it is the locus for the manifestation of this charismatic presence of the Holy Spirit and the place for familiarization with and life in the Holy Spirit, who secures true freedom for man. For according to Scripture, «where the Spirit of the Lord is, there is freedom», (II Cor, 3,17).

1. «Ου γαρ εκ της ουσίας ο ων, αλλ' εκ του όντος η ουσία. αυτός γαρ ο ων όλον εν εαυτώ συνείληφε το είναι». Γρηγορίου Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 3,2,12, επιμ. Π. Χρήστου, Γρηγορίου του Παλαμά, Συγγράμματα, τόμ. Α', Θεσσαλονίκη 1962, σ. 666. Πρβλ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 45,3 PG 36, 625C.

2. Βλ. Γέν. 1,27.

3. Βλ. Κεφάλαια φυσικά κλπ. 47, PG 150, 1156 Α.

4. Βλ. Ομολογία 6, επιμ. Π. Χρήστου, Γρηγορίου του Παλαμά, Συγγράμματα, τομ. Β', σ. 497.

5. Ομιλία 36, PG 151, 449 Β.

6. Βλ. Γ. Μαντζαρίδου, Παλαμικά, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 156 εξ.

7. Κεφάλαια φυσικά κλπ. 27, PG 150, 1137 D.

8. Βλ. Ομιλία 41, PG 151, 517 C.

9. Βλ. Ομιλία 63, έκδ. Σ. Οικονόμου, Του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά, Ομιλίαι ΚΒ', Αθήναι 1861, σ. 280.

10. Βλ. Κεφάλαια φυσικά κλπ. 44, PG 150, 1152 D.

11. Βλ. Κεφάλαια φυσικά κλπ. 39, PG 150, 1148 Β.

12. Βλ. Ομιλία 5, PG 151, 64 Β.

13. Βλ. Κεφάλαια φυσικά κλπ. 54, PG 150, 1160 D.

14. Βλ. ό.π.. 31, 388 C.

15. Βλ. Ομιλία 22, PG 151, 289 Α.

16. Βλ. Ομιλία 43,5, Σ. Οικονόμου, σ. 45.

17. Βλ. Λόγος εις τα σωτήρια και ζωοποιά πάθη του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού 5, εκδ. Β. Ψευτογκά, σ. 98.

18. Βλ. Ομιλία 16, PG 151, 139 D.

19. Βλ. Ομιλία 52, Σ. Οικονόμου σ. 123.

20. Βλ. Ομιλία 5, PG 151, 64 BC Πρβλ. Ομιλία 61, Σ. Οικονόμου σ. 266.

21. Βλ. Ομιλία 50, Σ. Οικονόμου σ. 101.

22. Βλ. ό.π., σ. 102.

23. Βλ. Ομιλία 57, Σ. Οικονόμου, σ. 220.

24. Βλ. Ομιλία 21, PG 151, 277 ΑΒ: «Ο γαρ γέγονε, δι' ημάς γέγονεν ο Κύριος... και άπερ έπαθε τη σαρκί, δι' ημάς έπαθε, τα ημών εξιώμενος πάθη, και δια τας ημετέρας αμαρτίας ήχθη εις θάνατον, και δι' ημάς ανέστη και ανελήφθη, παροικονομών ημίν την εις απείρους αιώνας ανάστασιν και ανάληψιν».

25. Βλ. Ομιλία 16, PG 151, 201 Α.

26. Βλ. Ομιλία 58, Σ. Οικονόμου, σ. 230-231.

27. Βλ. Προς Ξένην, PG 150, 1077.

28. Ρωμ. 8,2.

29. Βλ. Αντιρρητικός προς Ακίνδυνον 5,23,91. Π. Χρήστου, τόμ. Γ' σ. 356-7.

30. Βλ. Ομιλία 12, PG 151, 204 CD. Πρβλ. Ομιλία 16, PG 151, 206 Β.

31. Βλ. Ομιλία 14, PG 151, 168 Α.

32. Βλ. Ομιλία 21, PG 151, 281 D, με αναφορά στο Εβρ. 1,3.

33. Ρωμ. 8,15.

34. Βλ. Αντιρρητικός προς Ακίνδυνον 5,17,67, επιμ. Π. Χρήστου, τόμ. Γ', σ. 336-337.

35. Β' Κορ. 3,17.

36. Βλ. Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 3,1,36, επιμ. Π. Χρήστου, Συγγράμματα, τόμ. Α', σ. 649.

37. Βλ. Ομιλία 16, PG 151, 217 C.

38. Βλ. Ομιλία 56, Σ. Οικονόμου, σ. 207-208.

39. Βλ. Αποδεικτικός 1,10, Π. Χρήστου, τόμ. Α', σ. 37.

40. Με αναφορά στο Ιω. 1,12-13.

41. Ομιλία 57, Σ. Οικονόμου, σ. 221.

42. Λόγος 31 (Θεολογικός 5), PG 36, 165C. Πρβλ. Λόγος 41,9, PG 36, 441C. Βλ. στο Γρηγορίου Παλαμά, Αντιρρητικός 5,17,66, επιμ. Π. Χρήστου, Συγγράμματα, τόμ. Γ', σ. 335-7.

43. Βλ. ό.π., σ. 336.

44. Βλ. ό.π., σ. 337.

45. Βλ. Συνοδικός Τόμος 3, PG 151, 729 Β.

46. Βλ. Όρο Πίστεως της S' Οικουμενικής Συνόδου, στο, Ιω. Καρμίρη, Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, Αθήναι 1960, τόμ. Α', σ. 222-223: «Και δύο φυσικάς θελήσεις, ήτοι θελήματα εν αυτώ, και δύο φυσικάς ενεργείας αδιαιρέτως, ατρέπτως, αμερίστως, ασυγχύτως, κατά την των αγίων Πατέρων διδασκαλίαν ωσαύτως κηρύττομεν. και δύο μεν φυσικά θελήματα ουχ υπεναντία, μη γένοιτο... αλλά επόμενον το ανθρώπινον αυτού θέλημα, και μη αντιπίπτον ή αντιπαλαίον, μάλλον μεν ουν και υποτασσόμενον τω θείω αυτού και πανσθενεί θελήματι».

47. Βλ. σχετικώς, Ιω. Δαμασκηνού, ‘Εκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 57, PG 94, 1033 Α: «Έχειν τον Χριστόν ομολογούμεν καταλλήλως ταις δύο φύσεσι διπλά τα φυσικά ιδιώματα, δύο θελήσεις φυσικάς, την τε θείαν και την ανθρωπίνην, και ενεργείας δύο φυσικάς, θείαν τε και ανθρωπίνην, και αυτεξούσια δύο φυσικά, θείον τε και ανθρώπινον, και σοφίαν και γνώσιν, θείαν τε και ανθρωπίνην. Ομοούσιος γαρ ων τω Θεώ και Πατρί, αυτεξουσίως θέλει και ενεργεί ως Θεός, ομοούσιος δε ων και ημίν, αυτεξουσίως θέλει και ενεργεί ως άνθρωπος».

48. Ιακ. 1,25.

49. Πρβλ. Ιακ. 2,12.

50. Βλ. Ομιλία 38, PG 151, 480 C.

51. Βλ. Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 2,2,11, επιμ. Π. Χρήστου, Συγγράμματα, τόμ. Α', σ. 517.

52. Β' Κορ. 3,17.

http://imverias.blogspot.gr, https://kaini-ktisis.blogspot.gr