Οι εορτές
τής Εκκλησίας στη δίνη τής σύγχρονης εκκοσμίκευσης
(Ιερεύς
Σωτήριος Ο. Αθανασούλιας)
Ἡ Ἐκκλησία καί οἱ ἑορτές της
Οἱ ἑορτές εἶναι κάτι ἀπαραίτητο στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου. «Βίος ἀνεόρταστος μακρά ὁδός ἀπανδόκευτος», εἶχε πεῖ στήν ἀρχαιότητα ὁ Δημόκριτος, δηλαδή «ζωή χωρίς ἑορτή εἶναι μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχεῖο», χωρίς σταθμό γιά ξεκούραση! Ὅλες οἱ θρησκεῖες ἔχουν τίς ἑορτές τους. Ἀλλά καί οἱ λεγόμενοι «κοσμικοί» ἄνθρωποι (ὅσοι δέν πιστεύουν σέ κάτι ἤ, τουλάχιστον, ὅσοι δέν πιστεύουν ἀρκετά) ἔχουν τίς ἑορτές τους. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τήν Ἐκκλησία μας. Ἔχει κι αὐτή τίς δικές της ἑορτές, κατανεμημένες κατάλληλα στή διάρκεια τοῦ ἔτους. Τό ζητούμενο, ὅμως, εἶναι, τί ἑορτάζουμε, γιατί τό ἑορτάζουμε καί πῶς τό ἑορτάζουμε. Γιά τούς πολλούς, γιά τούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου τούτου, οἱ ἑορτές εἶναι εὐκαιρίες διασκέδασης καί ἀπόδρασης ἀπό τήν καθημερινότητα. Οἱ διάφορες θρησκεῖες ἑορτάζουν γιά τούς δικούς τους λόγους. Κάποιοι ἑορτάζουν χωρίς λόγο καί νόημα, δηλαδή ἑορτάζουν χωρίς νά ὑπάρχει αἰτία, ὅπως συμβαίνει στίς νεοφανεῖς «ἑορτές» τοῦ σκόρδου, τῆς ντομάτας, τῆς μελιτζάνας καί διάφορων ἄλλων φρούτων καί λαχανικῶν, «ἑορτές» πού προωθοῦνται δυναμικά μέ τήν πρόφαση τῆς προβολῆς καί τῆς διάθεσης τῶν ἀγροτικῶν προϊόντων!
Ἡ Ἐκκλησία μας, ὅμως, δέν ἑορτάζει ἔτσι. Δέν ἑορτάζει χωρίς σοβαρή αἰτία. Οἱ ἑορτές της δέν εἶναι «παράλογες» καί «ἀνόητες», ἀλλά ἔχουν λόγο καί νόημα! Εἰδικότερα, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πανηγυρίζει τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, πού πηγάζει ἀπό τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Εἶναι, λοιπόν, φυσικό ὅλες οἱ ἑορτές της νά στρέφονται γύρω ἀπό τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, εἴτε ἄμεσα, εἴτε ἔμμεσα. Ἔτσι, οἱ σταθμοί τοῦ ἐπίγειου βίου τοῦ Ἰησοῦ εἶναι ἀφορμές μεγάλου ἑορτασμοῦ, γιατί εἶναι ταυτόχρονα σταθμοί τῆς διαδικασίας τῆς σωτηρίας μας. Στή θεολογική γλώσσα ὀνομάζονται σταθμοί τῆς θείας Οἰκονομίας. Θεία Οἰκονομία εἶναι τό σύνολο τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου, πού ἀρχίζουν ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη καί κορυφώνονται στά γεγονότα ἀπό τήν Ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, δηλαδή ἀπό τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, μέχρι τήν Ἀνάσταση καί τήν Ἀνάληψή Του στούς οὐρανούς. Μεταξύ αὐτῶν τῶν κοσμοσωτήριων γεγονότων προέχει σαφῶς ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Ἔτσι, ἡ ἑορτή τῆς Ἀναστάσεως, τό Πάσχα, εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἑορτή τῆς Ἐκκλησίας. Δεύτερο σέ σπουδαιότητα γεγονός τῆς θείας Οἰκονομίας εἶναι ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ καί δεύτερη μεγάλη ἑορτή εἶναι τά Χριστούγεννα. Ἀκολουθοῦν ἡ Ὑπαπαντή τοῦ Κυρίου, ἡ Βάπτιση, ἡ Μεταμόρφωση, ἡ Σταύρωση κ.ἄ. Οἱ ἑορτές αὐτές, πού ἀναφέρονται ἄμεσα στό πρόσωπο καί στό ἔργο τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, ὀνομάζονται «Δεσποτικές ἑορτές».
Ὅμως, ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει καί τά πρόσωπα τῶν ἀνθρώπων, πού συνδέονται στενά μέ τόν Χριστό. Αὐτά εἶναι ἡ Θεοτόκος καί οἱ Ἅγιοι. Οἱ ἑορτές πρός τιμήν τῆς Θεοτόκου ὀνομάζονται «Θεομητορικές» καί εἶναι ἡ Γέννησή της, ὁ Εὐαγγελισμός, ἡ Κοίμηση κ.ἄ. Ἑορτάζουμε τό πρόσωπο τῆς Θεοτόκου καί τά σπουδαιότερα γεγονότα τῆς ζωῆς της, λόγῳ τῆς ἰδιαίτερης σχέσης της μέ τόν Χριστό (εἶναι ἡ «Μήτηρ» τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ μας). Ἐπίσης, λόγῳ τῆς θέσης της στή διαδικασία τῆς θείας Οἰκονομίας καί λόγῳ τῆς «χαρᾶς», πού ἔφερε στόν κόσμο, προσφέροντάς μας τόν Χριστό: «Ἡ Γέννησίς σου, Θεοτόκε, χαράν ἐμήνυσεν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ», ψάλλουμε, γιά παράδειγμα, στήν ἑορτή τῆς Γεννήσεώς της. Ἑορτάζουμε καί τίς «ἑορτές» ἤ «μνῆμες τῶν Ἁγίων», ἐπίσης λόγῳ τῆς σχέσης τους μέ τόν Χριστό. Οἱ Ἅγιοι ἀνεδείχθησαν γνήσιοι «φίλοι» τοῦ Χριστοῦ καί πρεσβευτές στόν οὐρανό γιά τή σωτηρία μας καί γιά τά εὔλογα αἰτήματά μας. Ὅπως χαρακτηριστικά ἀναφέρει τό Συνοδικό τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού διαβάζεται τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, τόν μέν Χριστό προσκυνοῦμε καί σεβόμεθα «ὡς Θεόν καί Δεσπότην», τούς δέ Ἁγίους «διά τόν κοινόν Δεσπότην, ὡς Αὐτοῦ γνησίους θεράποντας» τιμοῦμε, «καί τήν κατά σχέσιν προσκύνησιν» τούς ἀπονέμουμε.
Καί πῶς ἀκριβῶς ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας τίς ἑορτές της; Γιά τήν Ἐκκλησία, κορυφαία ἑορταστική ἐκδήλωση εἶναι ἡ Θεία Λειτουργία, καί γιά τόν Ὀρθόδοξο πιστό, κορυφαία πράξη ἑορτασμοῦ εἶναι ἡ μετοχή στή Θεία Εὐχαριστία, δηλαδή ἡ Κοινωνία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Στίς Ἀκολουθίες τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Ὄρθρου, πού εἶναι ἄρηκτα συνδεδεμένες μέ τή Θεία Λειτουργία, ψάλλονται οἱ ὕμνοι τῆς ἑορτῆς, ἐνῶ πρίν τίς μεγάλες ἑορτές ὑπάρχουν μακρές περίοδοι νηστείας, μέ σκοπό νά μᾶς προετοιμάσουν γιά τή σωστή μετοχή στήν ἑπερχόμενη ἑορτή. Βέβαια, καί στήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ὑπάρχουν στοιχεῖα ἑορτασμοῦ, πού συναντᾶμε καί σέ ἄλλες περιπτώσεις, ὅπως τά πλούσια τραπέζια, τά τραγούδια, οἱ χοροί κ.ἄ. Ὅμως, αὐτά εἶναι προέκταση τῆς χαρᾶς, πού ἔζησαν ἤδη οἱ ἑορτάζοντες στήν προηγηθεῖσα Λειτουργία. Ἄν ἀποσυνδεθοῦν ἀπό αὐτήν, δέν ἔχουν κανένα ἀπολύτως νόημα καί καμμία οὐσία. Ἑορτάζοντας σωστά καί μέ τίς παραπάνω προϋποθέσεις, λαμβάνουμε πλούσια τή Χάρη καί τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στήν προσωπική καί στήν κοινωνική μας ζωή.
Ἀπόπειρες ἀποχριστιανισμοῦ τῶν ἑορτῶν
Ὡστόσο, στήν ἐποχή μας καί μέσα στό κλίμα τοῦ γενικότερου ἀποπροσανατολισμοῦ καί τῆς ἀποδόμησης τῶν πάντων, οἱ ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας πλήττονται καί μάλιστα μέ ἔμμεσο καί ὕπουλο τρόπο. Στό ἐκκοσμικευμένο περιβάλλον μας, τά πάντα θεωροῦνται χωρίς ἀναφορά στόν Θεό, χωρίς καμμία σχέση μέ τόν Θεό. Ἡ ἐκκοσμίκευση δέν εἶναι ἄρνηση τοῦ Θεοῦ (θεωρητική ἀθεΐα), ἀλλά περιφρόνηση τοῦ Θεοῦ (πρακτική ἀθεΐα). Ἐκκοσμίκευση εἶναι τό νά ζεῖ κάποιος καί νά συμπεριφέρεται σάν νά μήν ὑπάρχει Θεός. Τό κλίμα αὐτό τῆς γενικευμένης ἐκκοσμίκευσης εἰσβάλλει μέ λαθραῖο τρόπο καί ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, ἐπηρεάζοντας ἀκόμη καί τίς ἑορτές της. Πολλές φορές, ὅμως, ἡ εἰσβολή αὐτή σχεδιάζεται μεθοδευμένα ἀπό σκοτεινά κέντρα ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας, πού ἐπιχειροῦν νά τήν ἀποστερήσουν ἀπό τήν οὐσία της καί νά τήν μεταβάλλουν σέ μία «δομή» τοῦ κόσμου τούτου, δηλαδή νά μεταβάλλουν τήν ἴδια τήν Ἐκκλησία σέ «κόσμο». Ἄς δοῦμε ἐνδεικτικά κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα.
Εἶναι σέ ὅλους σχεδόν ἐμφανής ἡ ἀπόπειρα πού γίνεται, συνειδητά ἤ ἀσυνείδητα, νά ἀποσυνδεθοῦν οἱ ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπό τήν οὐσία τους, πού εἶναι ὁ Χριστός. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς μας, τουλάχιστον στήν Ὀρθόδοξη ἑλληνική κοινωνία, μέ ἐξαίρεση τή μειονότητα τῶν συνειδητῶν Ὀρθοδόξων πιστῶν, «ἑορτάζει» «Χριστούγεννα χωρίς Χριστό», «Πάσχα χωρίς Χριστό» κ.λπ. Ἀπό πού προκύπτει αὐτό; Ἀπό τό γεγονός ὅτι, ἡ πλειόνοτητα τῶν κατ’ ὄνομα Ὀρθοδόξων πιστῶν δέν ἐκκλησιάζεται τίς μεγάλες ἑορτές καί, βέβαια, δέν κοινωνεῖ! Τηρεῖ μόνο τά ἐξωτερικά στοιχεῖα τῆς ἑορτῆς (φαγητά, διασκέδαση κ.λπ.) γιά ἐθιμικούς κυρίως λόγους. Τό Πάσχα τό πλῆθος τῶν «ἐκκλησιαζομένων» βιάζεται νά ἀκούσει τό «Χριστός ἀνέστη» κι ἔπειτα διασκορπίζεται, «ὡς ἐκλείπει καπνός», γιά νά ἀπολαύσει τήν τράπεζα (ἡ ὁποία δέν διαφέρει πολύ ἀπό τήν τράπεζα τῶν προηγούμενων ἡμερῶν, ἀφοῦ δέν τηρεῖται συνήθως ἡ νηστεία). Γενικά, οἱ νηστεῖες πρό τῶν ἑορτῶν δέν τηροῦνται ἤ τηροῦνται ἐλάχιστα καί μετά βίας! Καμμία σχεδόν προετοιμασία γιά τήν ἑορτή δέν γίνεται. Ἀντίθετα, πληθαίνουν τά τελευταῖα χρόνια οἱ συνάξεις γιά διασκέδαση σέ σπίτια ἤ σέ γνωστά κέντρα τήν παραμονή τῶν Χριστουγέννων καί ἄλλων ἑορτῶν (ἐννοεῖται, μέ πλήρη κατάλυση τῆς νηστείας!), πού διαρκοῦν πολλές φορές μέχρι τό πρωΐ. Κάποιοι, ἐπιστρέφοντας τό ξημέρωμα ἀπό τή νυκτερινή διασκέδαση, περνοῦν καί ἀπό τόν Ναό γιά νά ἀνάψουν ἕνα κερί καί ἀμέσως μετά «πᾶνε γιά ὕπνο», μέ τήν ψευδαίσθηση ὅτι ἐκπλήρωσαν καί τά καθήκοντά τους ἔναντι τοῦ Θεοῦ! Ἐπαναλαμβάνουμε ὅτι, τά παραπάνω ἰσχύουν γιά τήν πλειονότητα τῶν κατ’ ὄνομα Χριστιανῶν καί ὄχι γιά τούς συνειδητούς Ὀρθοδόξους πιστούς, πού θεωροῦν ἀδιανότητο τόν ἑορτασμό χωρίς Ἐξομολόγηση, χωρίς μετοχή στή Λειτουργία τῆς ἑορτῆς καί χωρίς Θεία Κοινωνία.
Τό πνεῦμα τῆς ἐκκοσμίκευσης εἶναι ἐμφανές καί στίς εὐχές, πού ἀνταλλάσσονται μέ τήν εὐκαιρία τῶν μεγάλων ἑορτῶν. Οἱ παραδοσιακές εὐχές πρό τῶν Χριστουγέννων καί τοῦ Πάσχα «Καλά Χριστούγεννα» καί «Καλή Ἀνάσταση» ἤ «Καλό Πάσχα», ὅλο καί περισσότερο ἀντικαθίστανται ἀπό τίς ἄχρωμες καί οὐδέτερες εὐχές «Καλές γιορτές» καί «Χρόνια πολλά». Τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ πρέπει νά ἐξαλειφθεῖ ἀπό τήν καθημερινότητα, πρέπει νά μήν ἀκούγεται κἄν! Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἐνδιαφέρεται μόνο νά ζήσει ἐδῶ στή γῆ γιά «χρόνια πολλά», εἴτε μέ τόν Χριστό, εἶτε χωρίς τόν Χριστό! Τοῦτο εἶναι περισσότερο ἐμφανές στίς εὐχές, πού ἀνταλλάσονται μετά τό Πάσχα: ὁ πασχάλιος χαιρετισμός «Χριστός ἀνέστη!» καί ἡ ἀπάντηση «Ἀληθῶς ἀνέστη!», πού, ὑποτίθεται, ἀντικαθιστοῦν ὅλους τούς ἄλλους χαιρετισμούς («καλημέρα», «καλησπέρα» κ.λπ.) γιά σαράντα μέρες μέχρι τήν παραμονή τῆς Ἀναλήψεως, ἔχουν σχεδόν ἀντικατασταθεῖ ἀπό τήν ἄχρωμη καί οὐδέτερη εὐχή «Χρόνια πολλά», κάτι ἀδιανόητο γιά τά ὀρθόδοξα δεδομένα. Ὅποιος δέν παραμένει στενά συνδεδεμένος μέ τόν Χριστό, δέν λέγει εὔκολα «Χριστός ἀνέστη»!
Ἡ σεμνότητα, μέ τήν ὁποία ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει τίς ἑορτές της, ἔχει σέ πάμπολλες περιπτώσεις ἐκλείψει. Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἡ προετοιμασία γιά τά Χριστούγεννα ἀρχίζει στίς 15 Νοεμβρίου μέ τήν ἔναρξη τῆς νηστείας. Ἀπό τήν 21η Νοεμβρίου ψάλλονται οἱ πρῶτοι χριστουγεννιάτικοι ὕμνοι («Χριστός γεννᾶται, δοξάσατε»), οἱ δέ προεόρτιοι ὕμνοι τῆς ἑορτῆς ἀρχίζουν ἀπό τήν 20η Δεκεμβρίου. Ὅμως, στίς πόλεις καί στά καταστήματα οἱ στολισμοί ἀρχίζουν πολύ νωρύτερα, τουλάχιστον δύο μῆνες πρό τῶν Χριστουγέννων, καί ξεπερνοῦν κάθε ὅριο, ἔνδειξη γιά τήν πλήρη ἐκκοσμίκευση καί ἐμπορευματοποίηση τῆς ἑορτῆς. Ὅσο περισσότερο ἔντονα καί ἐντυπωσιακά εἶναι τά ἐξωτερικά στοιχεῖα, τόσο περισσότερο ἀπουσιάζει ἡ οὐσία! Ὅμως, τί νόημα ἔχει ἡ ἐπέκταση τῶν στολισμῶν αὐτῶν καί σέ χῶρες ἤ κοινωνίες, πού δέν εἶναι χριστιανικές καί δέν ἑορτάζουν τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ; Παρατηροῦμε τά τελευταῖα χρόνια τέτοιους στολισμους σέ μουσουλμανικές χῶρες, στήν Κίνα καί ἀλλοῦ. Μήπως γιά νά δοξάζεται καί ἐκεῖ τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ; Προφανῶς, ὄχι. Πρόκειται γιά «Χριστούγεννα χωρίς Χριστό»! Παρόμοια τραγελαφικά συμβαίνουν καί στή χώρα μας. Πρό λίγων ἐτῶν Πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας διοργάνωσε χριστουγεννιάτικη ἐκδήλωση γιά μουσουλμάνους πρόσφυγες! Τά πρόσφατα Χριστούγεννα Πρόεδρος ἑλληνικοῦ κόμματος, πού ὑπηρετεῖ τή στρατευμένη ἀθεΐα, ἄκουσε μέ μεγάλη εὐχαρίστηση κάλαντα Χριστουγέννων ἀπό ὁμάδα μουσουλμάνων καί, βέβαια, ἀπό ἄλλες ὁμάδες, πού ἔψαλλαν τά κάλαντα. Σέ κάποια περίπτωση χόρεψε μάλιστα, ὅπως δημοσιεύεται στά διαδικτυακά μέσα! Ἔτσι ἐμφανίζεται τό παράδοξο, ἄνθρωποι πού δέν πιστεύουν στόν Χριστό, νά ψάλλουν κάλαντα πού μιλοῦν γιά τόν Χριστό, σέ κάποιους πού δέν πιστεύουν στόν Χριστό!
Οἱ Χριστιανικές ἑορτές σέ Ἀνατολή καί Δύση
Θά ἔχουμε, προφανῶς, παρατηρήσει, ὅτι στίς λεγόμενες Δυτικές χῶρες (Εὐρώπη καί Ἀμερική) τά Χριστούγεννα ἑορτάζονται μέ πολύ ἐπισημότερο τρόπο ἀπ’ ὅ,τι τό Πάσχα. Στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, ὅμως, συμβαίνει τό ἀντίθετο: τό Πάσχα εἶναι μεγαλύτερη ἑορτή καί ἑορτάζεται ἐπισημότερα. Ἔτσι, πρό τῶν Χριστουγέννων ὑπάρχει νηστεία σαράντα ἡμερῶν, ἐνῶ πρό τοῦ Πάσχα νηστεία πενήντα ἡμερῶν περίπου, αὐστηρότερη ἀπό τή νηστεία τῶν Χριστουγέννων. Μετά τήν ἑορτή, τά Χριστούγεννα συνεχίζουν ἑορτάζονται γιά ἕξι μέρες, ἐνῶ τό Πάσχα γιά σαράντα μέρες. Ἐπιπλέον, στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τό Πάσχα δέν ἑορτάζεται μόνο τήν ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως καί τήν περίοδο μετά τήν ἑορτή, ἀλλά ἑορτάζεται ἐπαναλαμβανόμενα καί κάθε Κυριακή: Κάθε Κυριακή ψάλλονται ἀναστάσιμοι ὕμνοι καί ἑορτάζεται ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κυριολεκτικά «πλέει» μέσα στή χαρά τῆς Ἀναστάσεως!
Ἡ διαφορά αὐτή στόν ἑορτασμό τῶν μεγάλων ἑορτῶν δέν εἶναι τυχαία. Ἔχει βαθιές θεολογικές ρίζες, ὅσο καί ἄν οἱ ἑορτές ἐμφανίζονται σήμερα ἐκκοσμικευμένες, ἰδιαίτερα στή Δύση. Εἰδικότερα, ὀφείλεται στόν διαφορετικό τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἡ Δύση, καί κυρίως ἡ ρωμαιοκαθολική θεολογία, θεωρεῖ τά θέματα περί ἁμαρτίας, πτώσεως καί ἀπολυτρώσεως ἤ σωτηρίας, ἀπό τήν ἐποχή τοῦ πρώιμου Μεσαίωνα καί ἑξῆς. Ὁ τρόπος αὐτός εἶναι πεπλανημένος, δηλαδή αἱρετικός, ἀπό Ὀρθόδοξη ἄποψη.
Κατά τή Βιβλική καί Πατερική Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, οἱ πρῶτοι ἄνθρωποι ἐξέπεσαν ἀπό τήν κατάσταση τοῦ Παραδείσου α) ἐπειδή ἐξαπατήθηκαν ἀπό τόν διάβολο καί β) ἐπειδή, μέ τήν ἐλεύθερη βούλησή τους, συγκατατέθηκαν στήν ἐξαπάτηση τοῦ διαβόλου. Ἀποτέλεσμα τῆς ἁμαρτίας ἦταν ἡ ὑποδούλωση στόν διάβολο καί, ἐπειδή ὁ διάβολος εἶναι «ὁ ἔχων τό κράτος τοῦ θανάτου» (Ἑβρ. 2,14), ἡ κυριαρχία τοῦ θανάτου στήν ἀνθρώπινη φύση καί τῆς φθορᾶς στόν φυσικό κόσμο. Ἔκτοτε, κάθε ἄνθρωπος ἐρχεται στόν κόσμο θνητός καί δέσμιος τοῦ διαβόλου. Σωτηρία ἤ λύτρωση εἶναι ἡ ἀπελευθέρωση ἀπό τό κράτος τοῦ θανάτου καί ἀπό τά δεσμά τοῦ διαβόλου. Κάτι τέτοιο μόνο διά τοῦ Χριστοῦ ἦταν δυνατό. Ὄντως, ὁ Χριστός ἦλθε στόν κόσμο «ἵνα διά τοῦ θανάτου καταργήσῃ τόν τό κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ’ ἔστι τόν διάβολον» (Ἑβρ. 2,14) καί «ἵνα λύσῃ τά ἔργα τοῦ διαβόλου» (Α΄ Ἰω. 3,8). Ἡ καθοριστική πράξη, μέ τήν ὁποία ἔγινε ἡ κατάργηση τοῦ θανάτου καί ἡ συντριβή τοῦ διαβόλου, εἶναι ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Χωρίς τήν Ἀνάσταση, ἀκόμη καί ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ (ἡ Σταύρωση) εἶναι κάτι ἀνίσχυρο καί ἀναποτελεσματικό. Ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ ἀρχή τῆς σωτηρίας μας (καί ἡ «ἀρχή εἶναι τό ἥμισυ τοῦ παντός», κατά τούς ἀρχαίους προγόνους μας), ἀλλά ἡ Ἀνάσταση εἶναι ἡ ὁλοκλήρωση τῆς σωτηρίας μας. Μέ τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ ὁ Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης ἔλαμψε στόν κόσμο, ἦλθε «ἐπί γῆς εἰρήνη», ἡ ἀνθρωπίνη φύση ἑνώθηκε μέ τήν θεία κ.λπ., ἀλλά ἡ διαδικασία τῆς σωτηρίας μας δέν ὁλοκληρώθηκε τότε.
Γιά τή μεταγενέστερη δυτική θεολογική παράδοση, ἀντίθετα, ἀποτελέσματα τῆς ἁμαρτίας τῶν Πρωτοπλάστων ἦταν α) ἡ ἐνοχή καί β) ἡ ἄπειρη προσβολή τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ζητοῦσε ἄπειρη «ἱκανοποίηση». Στό πλαίσιο αὐτό, ὁ διάβολος καί ὁ θάνατος εἶναι τά τιμωρητικά ὄργανα στά χέρια τοῦ Θεοῦ, μέ τά ὁποῖα τιμωρεῖται ἡ ἔνοχη ἀνθρωπότητα. Αὐτό σημαίνει, ὅμως, ὅτι ὁ διάβολος δέν εἶναι κάτι κακό, ἀφοῦ «συμβάλλει» στή «σωτηρία» μας, καί ὅτι αἴτιος τοῦ θανάτου, τελικά, εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός! Ἡ σωτηρία προῆλθε μόνο ἀπό τόν Χριστό, ὅπως δέχεται καί ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, πότε ὅμως; Μέ τή Σταύρωσή Του ὁ Χριστός προσέφερε «ἄπειρη ἱκανοποίηση» στήν τρωθεῖσα «δικαιοσύνη» τοῦ Θεοῦ καί ἔτσι μᾶς ἀπάλλαξε ἀπό τήν ἐνοχή (τιμωρήθηκε στή θέση μας). Αὐτό σημαίνει, ὅτι ἡ Σταύρωση τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ κορύφωση τῆς σωτηρίας μας. Ἡ Ἀνάσταση ἔχει δευτερεύουσα σημασία, εἶναι ἕνα ἁπλό «θαῦμα». Ἐπειδή, ὅμως, στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ Σταύρωση τοῦ Κυρίου ποτέ δέν θεωρήθηκε αἰτία πανηγυρισμοῦ καί ἑορτασμοῦ, τά πρωτεῖα τοῦ ἑορτασμοῦ ἔλαβε ἡ ἑορτή τῶν Χριστουγέννων.
Οἱ «ἑορτές» τῆς «Νέας Ἐποχῆς»
Στήν ἐποχή μας ὑπάρχουν δυνάμεις, πού ἐπιχειροῦν νά ὑποκαταστήσουν, νά ὑποτιμήσουν ἤ νά παραμερίσουν τίς χριστιανικές ἑορτές ἤ νά τίς ἀποστερήσουν ἀπό τήν οὐσία τους καί ἀπό τό περιεχόμενό τους. Μέσω αὐτοῦ ἐπιχειροῦν νά πλήξουν τό ἴδιο τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πολλές ἀπό τίς δυνάμεις αὐτές ἐκφράζονται ἀπό τό σύγχρονο κίνημα τῆς «Νέας Ἐποχῆς». Ἤδη ἀναφερθήκαμε στήν ἀπόπειρα νά ὑποκαταστασθοῦν τοπικές ἑορτές καί πανηγύρεις, πρός τιμήν τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου ἤ τῶν Ἁγίων, ἀπό «ἑορτές» φρούτων καί λαχανικῶν καί ἄλλων προϊόντων τῆς γῆς. Γιά τίς «ἑορτές» αὐτές ρέει ἄφθονο χρῆμα. Ἔτσι, ἕνα μικρό χωριό, πού μέχρι πρόσφατα δέν εἶχε τή δυνατότητα νά ὀργανώσει οὔτε μιά μικρή ἐκδήλωση, ἐμφανίζεται ξαφνικά ὡς διοργανωτής μεγάλης «καλλιτεχνικῆς ἐκδήλωσης» γιά τήν «ἑορτή» τῆς πατάτας ἤ τῆς ντομάτας, εἰς βάρος, βέβαια, τῆς ἑορτῆς τοῦ τοπικοῦ Ἁγίου.
Ὡστόσο, αὐτές εἶναι οἱ «τοπικές ἑορτές» τῆς «Νέας Ἐποχῆς». Γιατί ὑπάρχουν καί ἄλλες, μεγαλύτερες καί γενικότερες. Ὀνομάζονται, συνήθως, «Παγκόσμιες Ἡμέρες»: «Παγκόσμια Ἡμέρα χωρίς αὐτοκίνητο», «Παγκόσμια Ἡμέρα γιά τό κάπνισμα» κ.ἄ. Οἱ αἰτίες, πού καθιερώνονται, εἶναι ἐκ πρώτης ὄψεως εὔλογες. Ὁ βαθύτερος λόγος εἶναι, ἴσως, νά συνηθίσουν οἱ λαοί τῆς γῆς νά ἔχουν κοινή ἀντίδραση σέ ἐρεθίσματα πού δίνονται ἄνωθεν.
Παρόμοιες ὑποκαταστάσεις παρατηροῦμε καί σέ ἄλλες περιπτώσεις. Γιά παράδειγμα, οἱ χρονολογικές ἐνδείξεις «π.Χ.» (πρό Χριστοῦ) καί «μ.Χ.» (μετά Χριστόν), ἀντικαθίστανται ἀπό τίς ἐνδείξεις «Κ.Χ.» (Κοινή Χρονολογία) ἤ «Κ.Ε.» (Κοινή Ἐποχή) ἤ «Κ.Π.» (Κοινή Περίοδος) καί «π.Κ.Χ.» (πρίν ἀπό τήν Κοινή Χρονολογία) ἤ «π.Κ.Ε.» (πρό Κοινῆς Ἐποχῆς) ἤ «π.Κ.Π.» (πρίν ἀπό την Κοινή Περίοδο), ἄλλη μιά χαρακτηριστική ἀπόπειρα παραμερισμοῦ ἤ ἐξάλειψης τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ.
Εἶναι γνωστό, ὅτι ὁ Χίτλερ στή ναζιστική Γερμανία ἐπιχείρησε νά ἀντικαταστήσει τήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων, μέ μιά παγανιστική ἑορτή πρός τιμήν ἑνός ἀνώτερου ὄντος, συνδεδεμένου μέ τό φῶς καί τόν ἥλιο, χωρίς καμμία ἀναφορά στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ἡ «ἅγια νύχτα» («Weihnachten») τῶν Χριστουγέννων ἔγινε ἡ «ἄγρια νύχτα» («Rauhnacht») τῶν Ναζί καί ἡ «ἐπί γῆς εἰρήνη» τοῦ Χριστοῦ ἀντικαταστάθηκε ἀπό «μιά εἰρήνη, πού θά μποροῦσε πιθανῶς νά ἐπιτευχθεῖ, μόνο μέ τήν ἀπαλλαγή ἀπό τούς ἐχθρούς τοῦ κράτους, ὅπως οἱ Ἑβραῖοι, οἱ Τσιγγάνοι, οἱ κομμουνιστές καί οἱ ὁμοφυλόφιλοι»!
Συμπερασματικά, ὁ σωστός ἑορτασμός τῶν ἑορτῶν τῆς Ἐκκλησίας ἐπιφέρει πλούσια τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καί συμβάλλει στή σωτηρία μας, τίς ἀπαρχές τῆς ὁποίας ὁ συνειδητός πιστός ἀπολαμβάνει ἤδη ἀπό τήν παροῦσα ζωή. Ὁ ἐπιφανειακός ἑορτασμός, ἀντίθετα, δέν εἶναι ἁπλῶς ἀνώφελος, ἀλλά ἐπιφέρει καί τήν ὀργή τοῦ Θεοῦ!
(Κείμενο ἀπό τό ἔντυπο «Ὀρθοδοξία καί αἵρεσις» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μαντινείας καί Κυνουρίας, τεῦχ. 129, Ὀκτ. – Δεκ. 2024)
