ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗΣ: Η ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ

Η παρένθετη μητρότητα
Γεώργιος Ι. Μαντζαρίδης, Ομότιμος καθηγητής Θεολογικής σχολής ΑΠΘ 

Ἡ σύγ­χρο­νη βι­οϊα­τρι­κὴ δη­μι­ουρ­γεῖ και­νο­φα­νεῖς «συ­ζυ­γι­κὲς» σχέ­σεις καί οἰ­κο­γε­νει­α­κές κα­τα­στά­σεις. Πάν­το­τε τά παι­δι­ὰ ἦ­ταν καρ­ποὶ ἐ­ρω­τι­κῆς σχέ­σε­ως. Σή­με­ρα ἡ σχέ­ση αὐ­τή μπο­ρεῖ νὰ ἀν­τι­κα­τα­στα­θεῖ μὲ ψυ­χρή ἐρ­γα­στη­ρι­α­κή διαδικα­σί­α, πού χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται συ­νή­θως, ὡς «ἰ­α­τρι­κῶ­ς ὑπο­βο­η­θού­με­νη ἀνα­πα­ρα­γω­γή». Ἡ δι­α­δι­κα­σί­α ὅ­μως αὐ­τή, πού ἀ­κο­λου­θεῖ  δι­α­φό­ρου­ς με­θόδους, (ἀ­πό τήν ὁμό­λο­γη ἐν­δο­σω­μα­τι­κὴ ὡς  τήν ἑτε­ρό­λο­γη ἐξω­σω­μα­τι­κή ἤ τήν υἱοθεσί­α κα­τε­ψυγ­μέ­νων ἐμ­βρύ­ων) δέ­ν εἶναι συ­νήθω­ς κά­ποι­α ὑ­πο­βο­ή­θη­ση τῆ­ς ἀνα­πα­ρα­γω­γῆς, ἀλ­λὰ καί πα­ρέμ­βα­ση στὴν φύ­ση. Γι᾿ αὐ­τὸ ἀν­τὶ νὰ ὀ­νο­μά­ζε­ται «ὑ­πο­βο­η­θού­με­νη ἀ­να­πα­ρα­γω­γή», θὰ ἔ­πρε­πε νὰ χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται ὡς «παρεμβα­τι­κὴ ἀ­να­πα­ρα­γω­γὴ» ἢ ἀ­κρι­βέ­στε­ρα ὡς «πα­ρεμ­βα­τι­κὴ τε­κνο­ποί­η­ση», γι­ὰ νὰ δι­α­κρί­νε­ται ἀ­πὸ κά­θε ἄλ­λη πα­ρα­γω­γι­κὴ δι­α­δι­κα­σί­α1.

Ὁ χα­ρα­κτη­ρι­σμό­ς τῆς τε­κνο­ποι­ήσε­ω­ς ὡς ὑ­πο­βο­η­θού­με­νης ἤ ὡς πα­ρεμ­βα­τι­κῆς δέν εἶναι τυ­πι­κό, ἀλ­λὰ οὐ­σι­α­στι­κὸ ζή­τη­μα, γι­α­τί προ­δι­α­γράφει τό­ν χα­ρα­κτή­ρα τῶν συ­νε­πει­ῶν της. Ἡ ὑ­πο­βο­ή­θη­ση πραγ­μα­το­ποι­εῖ­ται μέ­σα στό φυ­σι­κὸ πλαί­σι­ο, ἐ­νῶ ἡ πα­ρέμ­βα­ση μπο­ρεῖ νὰ βγαί­νει καί ἔ­ξω ἀ­πό αὐ­τό. Βγαί­νον­τας ὅ­μως ἔ­ξω ἀπό τό φυ­σι­κὸ πλαί­σι­ο δι­ο­λι­σθαίνει εὔ­κο­λα σὲ ἀ­φύ­σι­κες ἤ πα­ρά φύ­ση κα­τα­στά­σει­ς ἤ καί σέ δι­ευ­κό­λυν­ση τέτοι­ω­ν κα­τα­στά­σε­ων.

Ἐ­ξ ἄλ­λου, μὲ τίς νέ­ες μορ­φὲς μη­τρό­τη­τας ἔ­παυ­σε νὰ ἰ­σχύ­ει τὸ ἀ­ξί­ω­μα ὅτι ἡ μη­τέ­ρα εἶναι πάν­το­τε βε­βαία. Ἀ­κό­μα καί κά­ποι­ε­ς πε­ρι­πτώ­σεις, πού ἀνα­φέ­ρον­ται στήν Πα­λαι­ὰ Δι­α­θή­κη καί ἐ­κλαμ­βά­νον­ται ἀ­πό με­ρι­κούς ὡς σχε­τι­κὲς μὲ τὴν πα­ρέν­θε­τη μη­τρό­τη­τα, ὅ­πως τῆς γυ­ναι­κός τοῦ Ἀ­βρα­ὰμ Σάρ­ρας, ἡ ὁ­ποί­α ἦ­ταν στεί­ρα καὶ συ­νέ­στη­σε στὸν σύ­ζυ­γό της νὰ συ­νευ­ρε­θεῖ μὲ τὴ δού­λη της Ἄ­γαρ γι­ὰ νὰ τε­κνο­ποι­ή­σει2, ἢ τῆς ἐ­πί­σης στεί­ρας γυ­ναί­κας τοῦ Ἰ­α­κὼβ Ρα­χήλ, ἡ ὁ­ποί­α ζή­τη­σε ἀ­πὸ τὸν σύ­ζυ­γό της νὰ συ­νευ­ρε­θεῖ μὲ τὴ δού­λη της Βάλ­λα, γι­ὰ νὰ γεν­νή­σει στὰ γό­να­τά της καὶ νὰ ἀ­πο­κτή­σει μὲ αὐ­τὸν τὸν τρό­πο παι­δί3, δὲν ἔ­θι­ξαν κα­θό­λου τὴν βε­βαι­ό­τη­τα τῆς μη­τρό­τη­τας. Μὲ τὰ σύγ­χρο­να ὅ­μως δε­δο­μέ­να τὸ ἀ­ξί­ω­μα ὅ­τι ἡ μη­τέ­ρα εἶ­ναι βε­βαία, με­τα­τρέ­πε­ται σὲ θε­ώ­ρη­μα ποὺ χρει­ά­ζε­ται ἀ­πό­δει­ξη.

Ἡ πα­ρέν­θε­τη μη­τρό­τη­τα ἐμ­φα­νί­ζε­ται σέ πε­ρι­πτώ­σει­ς κα­τά τίς ὁποῖ­ες ἡ γυ­ναῖκα πού ἐ­πι­θυ­μεῖ νὰ γί­νει μη­τέ­ρα ἀ­δυ­να­τεῖ λό­γῳ στει­ρό­τη­τα­ς ἤ ἄλ­λη­ς αἰτίας. Οἱ πε­ρι­πτώ­σεις αὐ­τὲς δι­α­φέ­ρουν με­τα­ξύ τους, γι᾿ αὐ­τὸ καὶ οἱ μορ­φὲς ποὺ προσ­λαμ­βά­νει ἡ πα­ρέν­θε­τη μη­τρό­τη­τα εἶ­ναι δι­α­φο­ρε­τι­κές. Στὴ συ­νέ­χει­α ἀ­να­φέ­ρου­με τὶς ἀ­κο­λου­θού­με­νες πρα­κτι­κὲς.

Δη­μι­ουρ­γεῖ­ται ἔμ­βρυ­ο μὲ ἐ­ξω­σω­μα­τι­κὴ γο­νι­μο­ποί­η­ση γε­νε­τι­κοῦ ὑλι­κοῦ τῶν συ­ζύ­γων, ἐμ­φυ­τεύ­ε­ται αὐτό στή μή­τρα τῆς πα­ρέν­θε­της μη­τέ­ρα­ς καί ὅ­ταν τὸ παι­δί γεν­νη­θεῖ, πα­ρα­δί­δε­ται στούς συ­ζύ­γους, πού τό ἀ­να­τρέ­φουν πλέ­ο­ν ὡς γο­νεῖς. Ἀ­κρι­βέ­στε­ρα, ἡ πα­ρέν­θε­τη αὐ­τὴ μη­τέ­ρα ὀ­νο­μά­ζε­ται φέ­ρου­σα μη­τέ­ρα.

Ἐ­κτός, ὅ­μως ἀ­πό τή­ν ὁμό­λο­γη αὐ­τὴ γο­νι­μο­ποί­η­ση, κα­τὰ τήν ὁποί­α τὸ ἔμ­βρυ­ο προ­έρ­χε­ται ἀ­πό τούς συ­ζύ­γους, ἡ ἐξω­σω­μα­τι­κή γο­νι­μο­ποί­η­ση πα­ρέ­χει τὴ δυ­να­τό­τη­τα καί γι­ά ἑ­τε­ρό­λο­γη γο­νι­μο­ποί­η­ση, κα­τὰ τή­ν ὁποί­α τό γε­νε­τι­κὸ ὑ­λι­κό τοῦ συ­ζύγου χρη­σι­μο­ποι­εῖται γι­ά  τήν γο­νι­μο­ποί­η­ση ὠ­αρί­ου ξέ­νη­ς γυ­ναί­κας, προ­κεί­με­νου νά ἐμ­φυ­τευ­τεῖ τὸ ἔμ­βρυ­ο στὴν πα­ρέν­θε­τη μη­τέ­ρα.

Τέ­λος, μπο­ρεῖ νὰ ἐμ­φυ­τευ­τεῖ στὴν πα­ρέν­θε­τη μη­τέ­ρα καί ἔμ­βρυ­ο πού δη­μι­ουρ­γή­θη­κε ἐ­ξω­σω­μα­τι­κά ἀ­πό ξέ­νο σπέρ­μα καί ξέ­νο ὠ­ά­ρι­ο. Στὶς τε­λευ­ταῖ­ες αὐ­τέ­ς πε­ρι­πτώ­σει­ς ἡ μη­τέ­ρα αὐ­τὴ χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται συ­νη­θέ­στε­ρα ὡς ὑ­πο­κα­τά­στα­τη μη­τέ­ρα4.

Ὑ­πάρ­χει τέ­λος, καί ἡ πε­ρί­πτω­ση τῆ­ς γεν­νή­σε­ω­ς παι­δι­οῦ μέ γα­μέ­τε­ς πού ἀ­γο­ρά­ζον­ται χω­ρίς νά ἔ­χου­ν σχέ­ση μέ κα­νέ­ναν ἀ­πό τούς συ­ζύ­γους πού ἀ­να­λαμ­βά­νουν νὰ τὸ ἀ­να­θρέ­ψουν.

Μέ τή­ν πα­ρεμ­βα­τι­κὴ τε­κνο­ποί­η­ση καί τήν πα­ρέν­θε­τη μη­τρό­τη­τα ἕνα ­παι­δί μπο­ρεῖ νὰ ἔ­χει ἕω­ς ἕ­ξι γο­νεῖς μὲ ἐ­πι­μέ­ρου­ς γο­νι­κοὺς ρό­λους. Μπο­ρεῖ νὰ ἔ­χει τήν βι­ο­λο­γι­κή του μη­τέ­ρα ποὺ πρό­σφε­ρε τὸ ὠ­ά­ρι­ο γι­ὰ τὴν γέν­νη­σή του, τὴν μη­τέ­ρα ποὺ ἀ­νέ­λα­βε νὰ τὸ κυ­ο­φο­ρή­σει, ὅ­πως καὶ τὴν κοι­νω­νι­κή του μη­τέ­ρα ποὺ ἀ­νέ­λα­βε τὴν ἀ­να­τρο­φὴ καὶ τὴν ἀ­γω­γή του. Ταυ­τό­χρο­να, μπο­ρεῖ νὰ ἔ­χει τὸν βι­ο­λο­γι­κό του πα­τέ­ρα ποὺ ἔ­δω­σε τὸ σπέρ­μα γι­ὰ τὴ γέν­νη­σή του, τὸν κοι­νω­νι­κό του πα­τέ­ρα ποὺ ἀ­νέ­λα­βε τὴν ἀ­να­τρο­φὴ καὶ τὴν ἀ­γω­γή του, ἀλ­λὰ κα­τὰ κά­ποι­ον τρό­πο καὶ τὸν γι­α­τρὸ ποὺ ἔ­παι­ξε ἀ­πο­φα­σι­στι­κὸ ρό­λο στὴν ἐ­πι­λο­γὴ καὶ τὴ γέν­νη­σή του. Ὅ­λες αὐ­τὲς οἱ πα­ραλ­λα­γὲς δη­μι­ουρ­γοῦν, ὅ­πως εἶ­ναι φυ­σι­κό, ἀ­μέ­τρη­τα προ­βλή­μα­τα, ὅ­πως ἀ­κό­μα καὶ σο­βα­ρὲς αἰ­τί­ες δι­α­τα­ρά­ξε­ως τῆς οἰ­κο­γε­νει­α­κῆς, ἀλ­λὰ καὶ εὐ­ρύ­τε­ρα τῆς κοι­νω­νι­κῆς συ­νο­χῆς.

Φυ­σι­κό δι­καίω­μα ἀλ­λὰ καὶ ψυ­χο­λο­γι­κὴ ἀ­νάγ­κη κά­θε παι­δι­οῦ εἶναι νὰ ἔ­χει τή­ν μη­τέ­ρα του, πού τό συλ­λαμ­βά­νει, τὸ κυ­ο­φο­ρεῖ, τὸ γεν­νᾶ καί τό ἀ­να­τρέ­φει. Μὲ τήν πα­ρέν­θε­τη μη­τρότη­τα ἕ­να ἤ πε­ρισ­σό­τε­ρα ἀ­πό τά στοι­χεῖ­α αὐ­τὰ προ­σβάλ­λον­ται καί  τό παι­δὶ  ἀ­δι­κεῖ­ται. Ἐ­πι­πλέ­ον, τὸ παι­δί  δέ­ν  ἔρ­χε­ται στόν κόσμο μέ φυ­σι­ο­λο­γι­κὸ τρό­πο, ἀλ­λὰ μὲ κά­ποι­α ἐρ­γα­στη­ρι­α­κὴ δι­α­δι­κα­σί­α. Δέν γεν­νι­έ­ται ὡς καρ­πὸς ἀ­γα­πη­τι­κῆς σχέ­σε­ω­ς, ἀλ­λά ὡς προ­ϊ­ὸν μη­χα­νι­κῆ­ς δι­α­δι­κα­σί­ας.

Ἐ­κτὸς ὅ­μως ἀ­πό τή­ν πα­ρέμ­βλη­τη μὴ φυ­σι­ο­λο­γι­κή δι­α­δι­κα­σί­α, πού ἔχει οὐ­δέ­τε­ρο χα­ρα­κτή­ρα, ὑ­πάρ­χουν καὶ οἱ φυ­σι­ο­λο­γι­κὲς δι­α­δι­κα­σί­ες, ὅ­πως εἶ­ναι ἡ κυ­ο­φο­ρί­α καὶ ἡ γέν­νη­ση, ποὺ καλ­λι­ερ­γοῦν ἄ­με­σο προ­σω­πι­κὸ δε­σμὸ με­τα­ξύ τοῦ παι­δι­οῦ καὶ τῆς πα­ρέν­θε­της μη­τέ­ρας. Ὅ­λα ὅ­μως αὐ­τὰ μπο­ροῦν εὔ­κο­λα καὶ εὔ­λο­γα νὰ κα­τα­στοῦν πυ­ρῆ­νες σο­βα­ρῶν ψυ­χο­λο­γι­κῶν, ἠ­θι­κῶν, κοι­νω­νι­κῶν, ὅ­πως καὶ νο­μι­κῶν προ­βλη­μά­των.

Πῶς μπο­ρεῖ κά­ποι­α γυ­ναῖκα, πού κυ­ο­φό­ρη­σε κά­ποι­ο παι­δὶ ὡς «φέ­ρου­σα» ἢ ὡς «ὑ­πο­κα­τά­στα­τη» μη­τέ­ρα, νὰ ἀν­τι­με­τω­πί­σει τὸ γε­γο­νὸς αὐ­τὸ ὡς μί­α «ὑ­πη­ρε­σι­α­κὴ» δι­α­δι­κα­σί­α, ἀ­πὸ τὴν ὁ­ποί­α κά­ποι­α στιγ­μὴ ἀ­πο­συν­δέ­ε­ται; Καὶ πῶς μπο­ρεῖ τὸ γε­γο­νὸς αὐ­τὸ νὰ δι­α­τη­ρεῖ τὴν ἱ­ε­ρό­τη­τά του, ὅ­ταν συμ­βαί­νει νὰ πραγ­μα­το­ποι­εῖ­ται ὡς ἀ­μει­βό­με­νη ἐρ­γα­σί­α; Τί μπο­ρεῖ νὰ συμ­βεῖ, ὅ­ταν ἡ πα­ρέν­θε­τη μη­τέ­ρα συν­δε­θεῖ τό­σο μὲ τὸ παι­δὶ πού κυ­ο­φό­ρη­σε, ὥ­στε νὰ μὴ θέ­λει νὰ τὸ πα­ρα­δώ­σει στοὺς φυ­σι­κοὺς ἢ τοὺς κοι­νω­νι­κοὺς γο­νεῖς του; Καὶ τί μπο­ρεῖ νὰ συμ­βεῖ, ὅ­ταν οἱ ὑ­πο­ψή­φι­οι γι­ὰ νὰ τὸ πα­ρα­λά­βουν γο­νεῖς, ἀρ­νη­θοῦν νὰ τὸ δεχ­τοῦν ἐ­ξ αἰτί­ας κά­ποι­ας ἀ­σθέ­νει­ας ἢ δυ­σπλα­σί­ας τοῦ βρέ­φους; Ἀλ­λὰ καὶ πῶς θὰ αἰ­σθά­νε­ται τὸ παι­δί, ἂν κά­πο­τε πλη­ρο­φο­ρη­θεῖ τὴν γο­νι­κὴ πο­λυ­μορ­φί­α, πού θὰ βρί­σκε­ται ἀ­πο­τυ­πω­μέ­νη στὴν ψυ­χο­σω­μα­τι­κή του ὀν­τό­τη­τα;

Δὲν εἶναι βέ­βαι­α δυ­να­τὸ νὰ ἀ­να­φερ­θοῦν, καί πο­λὺ πε­ρισ­σό­τε­ρο νὰ ἀ­να­λυ­θοῦν τὰ πολ­λὰ καὶ σο­βα­ρὰ προ­βλή­μα­τα ποὺ δη­μι­ουρ­γοῦν­ται μὲ τὴν πα­ρέν­θε­τη μη­τρό­τη­τα σὲ δι­ά­φο­ρα ἐ­πί­πε­δα. Τὸ μό­νο ποὺ μπο­ρεῖ κα­νεὶς μὲ βε­βαι­ό­τη­τα νὰ πεῖ, εἶ­ναι ὅ­τι πρό­κει­ται γι­ὰ πο­λὺ σο­βα­ρὸ καὶ ἐ­πι­κίν­δυ­νο ἐγ­χεί­ρη­μα, ποὺ δὲν ἐ­πι­τρέ­πε­ται νὰ ἀν­τι­με­τω­πί­ζε­ται μὲ προ­χει­ρό­τη­τα καὶ ἐ­πι­πο­λαι­ό­τη­τα. 

____________________

1. Γι­ά πε­ρισ­σό­τε­ρα βλ. Λ. Κουτ­σε­λί­νη, Βα­σι­κέ­ς ἀρ­χές βι­ο­η­θι­κῆς, ἰα­- τρι­κῆς δε­ον­το­λο­γί­α­ς καί ἰα­τρι­κῆς εὐ­θύ­νης, Ἀ­θή­να 1999, σ. 226  κ.ἑ. Γ.Μαν­τζα­ρί­δη, Χρι­στι­α­νι­κή Ἠ­θι­κή, τόμ. 2, Θεσ­σα­λο­νί­κη 2009, σ. 579 κ.ἑ.

2. Βλ. Γεν. 16.1 κ.ἑ.

3. Βλ. Γεν. 30, 3-5.

4. Γι­ά πε­ρισ­σό­τε­ρα βλ. Ἰσμή­νη­ς Κρι­ά­ρη-Κα­τρά­νη, βι­οϊ­α­τρι­κέ­ς ἐξελί­ξει­ς καί Συν­ταγ­μα­τι­κό Δί­και­ο, Ἀ­θή­να 1994. σ. 114 κ.ἑ. Μιλ­τι­άδη Βάντσου, ἡ ἱ­ε­ρό­τη­τα τῆ­ς ζω­ῆς, Θεσ­σα­λο­νί­κη 2003, σ. 270. 

alopsis.gr

ΔΩΡΕΑ ΩΑΡΙΩΝ- ΠΡΑΞΗ ΑΓΑΠΗΣ Ή ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΗΣ ΣΕ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ ΚΙΝΔΥΝΟ;

 Δωρεά ωαρίων: Πράξη αγάπης ή έκθεση της γυναίκας
και των παιδιών της σε απρόβλεπτο κίνδυνο;

Καθώς εξακολουθούν οι αποκαλύψεις και οι απολογίες (1) για το κύκλωμα κλινικής IVF της Κρήτης του 2023, με τις παρένθετες μητέρες, ας δούμε ξανά τη διαδικασία της εξωσωματικής. Μιας πρακτικής που εξυπηρετεί τον ερχομό λίγων μωρών στο κόσμο, ζητώντας όμως από τους συμμετέχοντες να πληρώσουν βαρύ τίμημα.

Ακόμη και όταν η εξωσωματική γίνεται με τον τυπικό τρόπο δεν παύει να μετατρέπει μια φυσική διαδικασία αγάπης σε εμπορική και ψυχολογική συναλλαγή. Συνοδεύεται ακόμη από ευγονική επιλογή και θανάτωση έμψυχων εμβρύων, (πριν ή μετά την εμφύτευση), εμπορία γενετικού υλικού, εμπορία της γυναικείας μήτρας, απόδοση παιδιών σε μη βιολογικούς γονείς, ίσως και σε προβληματικές μορφές «οικογένειας», εγκαταλειμμένα – κατεψυγμένα έμβρυα, έμβρυα προορισμένα για πειραματισμό κ.α.

Η κατάσταση γίνεται ακόμη ποιο προβληματική όταν η εξωσωματική ξεφύγει από τα καθορισμένα όριά της. Χρήση γενετικού υλικού για υπεράριθμα παιδιά- αδέλφια, ανάμιξη γενετικού υλικού και σύγχυση της γενετικής ταυτότητας, εκμετάλλευση παρένθετων γυναικών, παράνομη λήψη και διακίνηση γενετικού υλικού, αγοραπωλησίες εμβρύων, βιολογική εκμετάλλευση των δοτών, παράνομες υιοθεσίες, οικονομική εκμετάλλευση των «κατά πρόθεση γονέων», τοποθέτηση παιδιών σε μη ελεγμένα νοικοκυριά κλπ. Καταστάσεις που ενοχλούν όταν αποκαλυφθούν, αλλά θεωρούνται συνηθισμένες πρακτικές στις ιδιωτικές συζητήσεις του χώρου.

Τον Ιούλιο του 2022 δημοσιεύθηκαν το ΦΕΚ του νόμου 4958/2022 για την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή.(2) Τώρα υπάρχει η δυνατότητα λήψης και κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού χωρίς σύνδεση µε συγκεκριμένους λήπτες και ανεξάρτητα από την ύπαρξη ληπτών κατά τον κρίσιμο χρόνο της διάθεσης. Υποστηρίζεται δηλ. η συντήρηση ανδρικού σπέρματος ή ωαρίων γυναικών χωρίς να σχετίζεται αυτή η συντήρηση με ορισμένη διαδικασία εξωσωματικής. Και στην περίπτωση που δεν χρειάζονται οι ίδιοι οι δότες το σπέρμα ή τα ωάριά τους (3): κατά το «άρθρο 1459 « ….οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες που τους ανήκουν αλλά δε θα τους χρειασθούν για να τεκνοποιήσουν: α) θα διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα, κατά προτεραιότητα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο ιατρός ή το ιατρικό κέντρο,  β) θα χρησιμοποιηθούν χωρίς αντάλλαγμα για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς,  γ) θα καταστραφούν.

Μπορεί συνεπώς μία γυναίκα να γίνει δότρια δικών της ωαρίων, για να τεκνοποιήσουν άλλες γυναίκες, δημιουργώντας παιδιά που δεν θα έχουν βιολογική σχέση μαζί τους. Τα παιδιά αυτά θα είναι βιολογικά παιδιά της δότριας, που όμως θα τοποθετηθούν σε άλλα σπίτια. Με ετερόφυλα ζεύγη; Ομόφυλα; Μονογονεϊκές οικογένειες; Κανείς δεν ξέρει, μόνο το κέντρο της εξωσωματικής. Μήπως τα παιδιά της γίνουν αζήτητα κατεψυγμένα έμβρυα;  Και όλα αυτά για ένα δικό της οικονομικό αντάλλαγμα…

Αξίζει λοιπόν να μπει μια νέα γυναίκα στην διαδικασία να εμπορευτεί τα ωάριά της; Μήπως το οικονομικό κέρδος γίνει αιτία να ζημιωθούν τα παιδιά της και επιπλέον και η υγεία της;

Ας επικεντρωθούμε εδώ στις συνέπειες που έχει η  λήψη ωαρίων από τις ανυποψίαστες γυναίκες- δότριες στην υγεία τους και ας δούμε γιατί αυτή είναι μια σκληρή για εκείνες διαδικασία: (4) 

1. Η δωρεά ωαρίων συχνά περιλαμβάνει εξαναγκασμό 

·        Οι δότριες ωαρίων προσλαμβάνονται μέσω διαφημίσεων σε διαδικτυακές αγγελίες, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις πανεπιστημιακές εφημερίδες, λαμβάνοντας αρκετά μεγάλα ποσά. Αυτές οι διαφημίσεις σπάνια, αν το κάνουν ποτέ, αναφέρουν τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία όσων εμπλέκονται και δεν αποκαλύπτουν ότι δεν έχουν γίνει ποτέ μακροχρόνιες μελέτες. Τέτοιες πληροφορίες όμως είναι απαραίτητες ώστε οι γυναίκες για να παίρνουν αποφάσεις μετά από πλήρη και ενημερωμένη συναίνεση.

·        Η δωρεά ωαρίων συχνά αφορά φτωχότερες γυναίκες που παρέχουν ωάρια σε πιο πλούσια ζευγάρια. Τα άνισα οικονομικά δυναμικά, η φτώχεια και ο πλούτος είναι εγγενώς εκβιαστικά.

·        Σε αντίθεση με τις γυναίκες που λαμβάνουν θεραπεία γονιμότητας, οι δότριες ωαρίων σπάνια θεωρούνται ασθενείς και ως εκ τούτου συχνά δεν έχουν επαρκή ιατρική φροντίδα και προσοχή. Επιπλέον κάνουν συμφωνίες για τη δωρεά των ωαρίων τους με ιατρικούς ή άλλους όρους που δεν είναι κατανοητοί.

·        Σε αντίθεση με τη δωρεά οργάνων, όπου η οικονομική αποζημίωση δεν επιτρέπεται, η δότρια ωαρίων, ακόμα και όταν ενημερωθεί για γνωστούς ή πιθανούς κινδύνους για την υγεία της, συχνά είναι πρόθυμη να διακινδυνεύσει λόγω οικονομικής ανάγκης. Το χρήμα παίζει πολύ καταναγκαστικό και ισχυρό ρόλο στην αγορά ανθρώπινων ωαρίων. 

2. Η δωρεά ωαρίων εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία και ψυχολογικούς κινδύνους που συχνά δεν αναφέρονται. 

·        Το πιο ανησυχητικό είναι ότι μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμία σημαντική ιατρική έρευνα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της συλλογής ωαρίων στην υγεία των νεαρών γυναικών που τα δίνουν. Για αυτό το λόγο είναι αδύνατο οι γυναίκες να δώσουν αληθινή και ουσιαστική ενημερωμένη συγκατάθεση για τους κινδύνους της ψυχικής και σωματικής υγείας.

·        Καθώς δεν έχουν μελετηθεί οι γυναίκες που δωρίζουν τα ωάρια τους στην κατοπινή ζωή τους, υπάρχουν λίγα εμπειρικά δεδομένα για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν αργότερα, για τα προβλήματα στη δική τους γονιμότητα, πιθανή ανάπτυξη καρκίνου, ψυχολογικές συνέπειες σχετικά με την απόφασή τους, ή οποιαδήποτε άλλη αρνητική επίδραση είχε η δωρεά ωαρίων στη ζωή τους.

·        Ακόμη και οι ιατρικές επιπλοκές που γίνονται γνωστές, σπάνια περιλαμβάνονται στην ιατρική βιβλιογραφία, γιατί τα άτομα και οι οργανισμοί που είναι επιφορτισμένοι με την καταγραφή, την ασφάλεια και την επίβλεψη της διαδικασίας, είναι επίσης οι ίδιοι που θα επωφεληθούν από τη δωρεά ωαρίων.

·        Σε αντίθεση με εκείνους που δωρίζουν όργανα ή αίμα, δεν υπάρχει υποχρέωση παρακολούθησης αυτών των γυναικών. Από τη στιγμή που η λήψη τελείωσε, οι γυναίκες ξεχάστηκαν. Δεν υπάρχουν αρχεία ή πληροφορίες για αυτές ή για το πού πήγαν τα ωάριά τους.

·        Η ιατρική διαδικασία που απαιτείται για την ανάκτηση ωαρίων είναι μακρά και υπάρχουν γνωστοί ιατρικοί κίνδυνοι που σχετίζονται με το κάθε βήμα. Οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών (λόγω υπερωορρηξίας), απώλεια γονιμότητας, συστροφή ωοθηκών, εγκεφαλικό επεισόδιο, νεφρική νόσο, πρόωρη εμμηνόπαυση, κύστεις ωοθηκών και σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις θάνατο.

·        To Leuprorelin, ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται συνήθως στο πρώτο βήμα της διαδικασίας λήψης ωαρίων για να σταματήσει η λειτουργία των ωοθηκών (και έτσι ιατρικά επάγεται εμμηνόπαυση πριν από την υπερδιέγερση των ωοθηκών), είναι μια συνθετική ορμόνη που δεν είναι εγκεκριμένη από τον FDA για χρήση στη θεραπεία γονιμότητας. Έχει βαθμολογία κατηγορίας Χ, που σημαίνει εάν μια γυναίκα μείνει έγκυος ενώ παίρνει το φάρμακο, θα βλάψει το αναπτυσσόμενο έμβρυο. Αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό όσον αφορά τις δότριες ωαρίων που είναι πολύ γόνιμες και μπορεί να μην συμμορφώνονται με τις οδηγίες να μην είναι σεξουαλικά ενεργές κατά τη διέγερση των ωοθηκών.

·        Όταν μια δότρια ωαρίων υποστεί βλάβη στην υγεία της, συχνά αισθάνεται ένοχη επειδή «φάνηκε τόσο ανόητη» που πήρε μια απόφαση που προκάλεσε αυτό το κακό. Νιώθει ότι χρησιμοποιήθηκε από εκείνους που νόμιζε ότι ήταν επαγγελματίες και τη φρόντιζαν.

·        Τα παιδιά που γεννιούνται από ωάρια δωρήτριας είτε δεν ενημερώνονται ποτέ για αυτή τη σημαντική λεπτομέρεια, είτε δεν έχουν τρόπο να μάθουν ποια είναι η γενετική τους μητέρα. Τα μυστικά γύρω από την ανώνυμη σύλληψη είναι στενόχωρα για πολλά παιδιά, που τώρα βλέπουμε να οργανώνονται και να απαιτούν να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις σημαντικές, προσωπικές πληροφορίες. 

3. Η δωρεά ωαρίων είναι συχνά ευγονική 

·        Οι διαφημίσεις στοχεύουν συνήθως σε συγκεκριμένα φυλετικά, σωματικά και πνευματικά χαρακτηριστικά—δίνοντας στους γονείς την ευκαιρία (ή τουλάχιστον την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να είναι σε θέση) να δημιουργήσουν ένα σχεδιασμένο κατά παραγγελία παιδί.

·        Τα ωάρια με λιγότερο επιθυμητά χαρακτηριστικά που θεωρούνται ανεπιθύμητα για δημιουργία μωρών χρησιμοποιούνται για επιστημονική έρευνα, δημιουργώντας μια νέα αγορά κακοποίησης φτωχών και αμόρφωτων γυναικών. Τα ωάριά τους είναι ικανά για ερευνητικούς σκοπούς, αλλά όχι για τη δημιουργία μωρών.

·        Τα μεγαλύτερα χρηματικά ποσά προσφέρονται γενικά σε δωρήτριες πολύ συγκεκριμένων εκπαιδευτικών, σωματικών ή εθνοτικών χαρακτηριστικών, όχι μόνο διαιωνίζοντας αλλά στην πραγματικότητα κινητοποιώντας –πληρώνοντας περισσότερα– για χαρακτηριστικά που επιθυμεί ένα ζευγάρι ή ένα άτομο. 

Συμπεραίνουμε λοιπόν πως οι διαδικασίες της IVF προσβάλλουν και τις γυναίκες που δίνουν τα ωάριά τους για να βοηθήσουν άλλες να γίνουν μητέρες. Η δότρια βάζει τον εαυτό της σε απρόβλεπτους κινδύνους υγείας, αυξάνει τις πιθανότητες να μη κάνει δικά της παιδιά ή ακόμη και να πεθάνει, ενώ εκθέτει τα βιολογικά παιδιά της σε ανεξέλεγκτα γονεϊκά περιβάλλοντα. Είναι αρκετά τα λιγοστά χρήματα που θα πάρει να την παρηγορήσουν για αυτές τις απώλειες; Μάλλον δεν αξίζουν το κόπο και πρέπει να το ξανασκεφτεί.

Παραπομπές:

https://www.in.gr/2025/01/22/greece/kriti-ston-anakriti-o-gynaikologos-tou-pagni-gia-tin-ypothesi-emporias-vrefon/ 

https://www.e-nomothesia.gr/law-news/demosieutheke-sto-phek-nomos-4958-2022.html 

https://www.e-nomothesia.gr/kat-ygeia/tekhnete-gonimopoiese/nomos-4958-2022-phek-142a-21-7-2022.html

https://cbc-network.org/issues/  

(Από το «Μαμά, Μπαμπάς και Παιδιά» και το «The Center for Bioethics and Culture Network», CBC) 

alopsis.gr

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ- ΒΙΟΗΘΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

 

Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος
Τεχνητή Νοημοσύνη (ChatGPT):
Βιοηθικοί και θεολογικοί προβληματισμοί

1.  Ἡ ἐμφάνιση τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης

Ἡ ἐποχή μας, χωρὶς ἀμφιβολία, χαρακτηρίζεται ἀπὸ πρωτοφανῆ ἐπιστημονικὰ καὶ τεχνολογικὰ ἐπιτεύγματα, ποὺ στὴν οὐσία καταργοῦν διαχρονικὲς σταθερὲς καὶ ὑπερβαίνουν ἀνυπέρβλητα μέχρι τὶς ἡμέρες μας ὅρια: Διασπάσαμε τὸ ἄτομο, ὑπερβήκαμε τὴν ταχύτητα τοῦ ἤχου, ὑπερνικήσαμε τὴ βαρύτητα, εἰσχωρήσαμε στὰ ἄδυτα τῆς νανοκλίμακας, διεισδύσαμε στὰ βιολογικὰ καὶ γενετικὰ μυστικά, τεχνολογοῦμε πλέον τὴν ἀνθρώπινη ζωὴ στὴν ἀρχὴ καὶ τὴ μορφή της. Αὐτὰ ὅλα, στὸ ὄχι καὶ τόσο μακρινὸ παρελθόν, ὡς σύλληψη ὀνομάζονταν φαντασία καὶ ὡς ἐνδεχόμενα ἐπιτεύγματα χαρακτηρίζονταν θαύματα. Ἡ ἐπανάσταση ὅμως τῆς πληροφορικῆς, ποὺ μιμήθηκε τὴ μνημονικὴ διεργασία καὶ δημιούργησε μηχανὲς μὲ τεράστια μνήμη καὶ ἀσύλληπτες δυνατότητες ἐπεξεργασίας δεδομένων, εἶναι ὄντως κάτι τὸ ἐκπληκτικό. Δὲν παρενέβη μόνο σὲ αὐτὸ ποὺ γίνεται ἀντιληπτὸ ἀπὸ τὶς αἰσθήσεις, ἀλλὰ μιμήθηκε καὶ μηχανισμοὺς τῆς ἀνθρωπίνης σκέψεως, ὑπερβαίνοντας μάλιστα σὲ ἀπόδοση καὶ τὸ σημαντικὸ χαρακτηριστικό της, τὴ μνήμη. Ἡ τεχνολογία, μέχρι τώρα, προσπαθοῦσε νὰ διευκολύνει τὴ λειτουργικότητα τοῦ ἀνθρώπου, αὐξάνοντας τὶς δυνατότητες στὶς ὁποῖες ὑστεροῦσε ἔναντι τῶν ζώων: τὴ φυσικὴ δύναμη, τὴν ταχύτητα, τὴ διάρκεια ζωῆς, τὴν ὑγεία κ.λπ. Οἱ ἠλεκτρονικοὶ ὑπολογιστὲς ὅμως μιμήθηκαν τὴ μνήμη καὶ τὴν ὑπολογιστικὴ ἱκανότητα καὶ ξεπέρασαν κατὰ πολὺ αὐτὲς τὶς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου. Παρὰ ταῦτα, εἶναι μηχανὲς ἐντελῶς κατευθυνόμενες, ἀποκλειστικὰ ὑπάκουες καὶ αὐστηρὰ ἐλεγχόμενες ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο. Ὡς ἐκ τούτου, δὲν ἀπειλοῦν ἄμεσα τὸν ἄνθρωπο, δὲν προσβάλλουν τὴν ἀνθρώπινη ὀντολογία – μᾶλλον διευκολύνουν πρακτικὰ τὴ ζωή. Ἐπίσης, τὸ γενετικὸ κύτταρο καὶ ὁ ἐγκέφαλος μέχρι πρόσφατα εἶχαν παραμείνει ἄβατα καί, ὁσάκις ἀποτολμήθηκαν ἰδέες παρεμβάσεως (ψυχοχειρουργική, ἐπεμβάσεις στὸ νευρικὸ ἢ στὸ γενετικὸ κύτταρο κ.λπ.), αὐτὲς ἀπαγορεύθηκαν διὰ νόμου λόγῳ τῶν κινδύνων ποὺ ἐγκυμονοῦσαν. Τὰ τελευταῖα ὅμως χρόνια, ἡ τεχνολογία ἄρχισε νὰ αὐξάνει τὴν παρεμβατικότητά της. Ἤδη μιλοῦμε γιὰ τεχνολογίες ἀνθρώπινης ἐνίσχυσης ἢ καὶ ἐνίσχυσης τῆς γνωστικῆς καὶ διανοητικῆς λειτουργίας ἢ καὶ μηχανικῆς ὑποκατάστασης καὶ ὑπέρβασής της.

Ἔτσι, μὲ τὴ λεγόμενη Τεχνητὴ Νοημοσύνη ἤδη ἔχουμε μηχανὲς ποὺ ἀναπαράγουν καὶ τὶς γνωστικὲς λειτουργίες τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι ἡ μάθηση, ὁ σχεδιασμὸς καὶ ἡ δημιουργικότητα, μηχανὲς ποὺ μποροῦν νά «κατανοοῦν» τὸ περιβάλλον τους καὶ νὰ λαμβάνουν ἀποφάσεις, χωρὶς ὅμως καὶ νὰ τὸ καταλαβαίνουν. Ἐσχάτως δὲ ἐμφανίσθηκαν καὶ μηχανὲς ἱκανὲς νὰ διαλέγονται, νὰ συνομιλοῦν μὲ τὸν ἄνθρωπο, νὰ ἐπιχειρηματολογοῦν, νὰ ἐκφράζουν ἄποψη, νὰ μὴν παραπέμπουν σὲ μηχανὲς πληροφοριῶν, ἀλλὰ νὰ ἀπαντοῦν οἱ ἴδιες σὲ πλῆθος ἐρωτημάτων, νὰ ἐπινοοῦν προγράμματα ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἐπίλυση προβλημάτων, νὰ παράγουν πρωτότυπες εἰκόνες, βίντεο, ἀρχιτεκτονικὲς ἰδέες, μουσικὰ κομμάτια, σχέδια ἐγγράφων, εὐφυῆ κείμενα ὅμοια μὲ ἀνθρώπινα – ὅλα σὲ μεγάλη ποικιλία. Τέτοια εἶναι ἡ τεχνολογικὴ ἐφαρμογὴ ChatGPT. Εἶναι τόσο ἐντυπωσιακὰ τὰ ἐπιτεύγματα, ὥστε ἡ ἰδέα ποὺ δη μιουργεῖται εἶναι ὅτι ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη ξεπερνᾶ σὲ πολλὰ ἐπίπεδα τὴν ἀνθρώπινη, τόσο ποὺ ἕνας ἄνθρωπος ποτὲ δὲν θὰ μπορέσει νὰ τὴν φθάσει. Καὶ ὄχι μόνον αὐτό. Τοῦ δημιουργεῖται ἡ ψευδαίσθηση ὅτι τὸ chatbot μὲ τὸ ὁποῖο ἐπικοινωνεῖ ἔχει ἀνθρώπινη συνείδηση, καταλαβαίνει τὸ ἴδιο τί λέει1. Ἔτσι ἡ χρήση μιᾶς τέτοιας ἐφαρμογῆς εἶναι ὑπερβολικὰ ἐντυπωσιακή, σὲ τέτοιο βαθμὸ ποὺ καθίσταται ἀν εξέλεγκτα ἑλκυστική. Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι, ἐνῶ ἡ ἑταιρεία Open AI δημιούργησε καὶ κυκλοφόρησε τὴν πλατφόρμα ChatGPT στὶς 30 Νοεμβρίου τοῦ 2022, μέσα σὲ διάστημα δύο μόλις μηνῶν ξεπέρασε τοὺς 100.000.000 χρῆστες, τὴ στιγμὴ ποὺ γιὰ νὰ φτάσει αὐτὸν τὸν ἀριθμὸ χρηστῶν τὸ Linkedin (2003) χρειάστηκε 7 χρόνια καὶ 11 μῆνες, τὸ Google Translate (2006) 6,5 χρόνια, τὸ Twitter (2006) 5 χρόνια καὶ 5 μῆνες, τὸ Facebook (2004) 4,5 χρόνια, τὸ WhatsApp (2009) 3,5 χρόνια, τὸ Instagram (2010) 2,5 χρόνια, τὸ Tik Tok (2017) 9 μῆνες2. Ὅλα αὐτὰ καὶ ἐντυπωσιάζουν καὶ ἐνθουσιάζουν γιὰ τὸ καινούργιο καὶ ἰδιοφυές, ἀλλὰ καὶ προξενοῦν ἐγγενεῖς καὶ μὴ διαχειρίσιμους φόβους γιὰ τὸ ἄγνωστο, σκεπτικισμὸ γιὰ τὸ παράτολμο, ἔντονες ἀντιπαραθέσεις γιὰ τὸ ἐπικίνδυνο καὶ βέβαια βαθεῖς προβληματισμοὺς καὶ ἐρωτήματα ὀντολογικοῦ καὶ ὑπαρξιακοῦ διαμετρήματος γιὰ τὸ πολὺ μεγάλο.

Β. Διάλογος μὲ τὸ AI ChatGPT3

Γιὰ νὰ καταλάβουμε τὸ γιὰ τί ἀκριβῶς μιλᾶμε καὶ πῶς λειτουργεῖ αὐτὴ ἡ ἐφαρμογή, τὸ ChatGPT, σκέφθηκα νὰ συζητήσω μὲ τὸν ὑπολογιστή μου τὸ θέμα τῆς παρούσης ἐργασίας καὶ νὰ παραθέσω ἀρχικὰ τὸν σύντομο διάλογό μας:

– Μπορεῖς νὰ μοῦ πεῖς κάτι γιὰ τοὺς βιοηθικοὺς προβληματισμοὺς ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ AI ChatGPT;

– Ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη ἔχει εἰσβάλει δυναμικὰ στὴν καθημερινή μας ζωή, ἐπηρεάζοντας τὸν τρόπο ποὺ ἐπικοινωνοῦμε καὶ σκεφτόμαστε. Τὸ ChatGPT εἶναι ἕνα παράδειγμα αὐτῆς τῆς ἐξέλιξης, μιᾶς τεχνολογίας ποὺ μπορεῖ νὰ ἀλληλεπιδρᾶ μὲ ἀνθρώπους σὰν νὰ εἶναι ἕνας συνομιλητής. Ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη κατ’ ἀρχὰς ἀναδεικνύει ἐρωτήματα σχετικὰ μὲ τὸ τί σημαίνει νὰ εἶναι «ἔξυπνος» ἤ «συνειδητός». Καθὼς τὰ AI συστήματα, ὅπως τὸ ChatGPT, γίνονται ἱκανὰ νὰ παράγουν φυσικὴ γλῶσσα καὶ νὰ συνομιλοῦν μὲ ἀνθρώπους, εἶναι λογικὸ νὰ ἀναρωτηθοῦμε ἐὰν αὐτὴ ἡ νοημοσύνη εἶναι πραγματικὴ ἢ ἁπλῶς προσομοίωση. Αὐτὸ ἀνοίγει τὴν πόρτα σὲ συζητήσεις σχετικὰ μὲ τὴν οὐσία τῆς συνείδησης καὶ τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Ἡ ἐφαρμογὴ τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης στὰ chatbots, ὅπως ὁ GPT-3, προκαλεῖ διάφορους βιοηθικοὺς προβληματισμοὺς καὶ συζητήσεις. Ὁρισμένοι ἀπὸ τοὺς βιοηθι κοὺς προβληματισμοὺς ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ AI ChatGpt ὅπως ὁ GPT-3 περιλαμβάνουν:

1.  Ἀπορρύθμιση τῆς εὐθύνης: Ποιός εἶναι ὑπεύθυνος ὅταν ἕνα AI chatbot προβάλλει περιεχόμενο ποὺ εἶναι παρεξηγήσιμο, ἀνακριτικό, προκλητικὸ ἢ ἐπικίνδυνο; Ἡ ἀποδοχὴ τῆς εὐθύνης σὲ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις εἶναι ἕνας σημαντικὸς βιοηθικὸς προβληματισμός.

2.  Ἰδιωτικότητα καὶ διακριτικότητα: Ἡ χρήση AI chatbots συνήθως συνεπάγεται τὴ συλλογὴ καὶ τὴν ἀποθήκευση δεδομένων τῶν χρηστῶν. Πῶς πρέπει νὰ διαχειριστοῦν αὐτὰ τὰ δεδομένα καὶ πῶς νὰ διασφαλίσουμε τὴν ἰδιωτικότητα καὶ τὴ διακριτικότητα τῶν χρηστῶν;

3.  Ἐκπαίδευση μὲ δεδομένα: Ἡ διαδικασία ἐκπαίδευσης τῶν AI chatbots συχνὰ περιλαμβάνει τὴ χρήση μεγάλου ὄγκου δεδομένων ἀπὸ τὸ διαδίκτυο. Τὰ δεδομένα αὐτὰ μπορεῖ νὰ περιέχουν προκαταλήψεις, στερεότυπα καὶ ἀντικείμενα ποὺ μποροῦν νὰ θίξουν ἠθικὰ ζητήματα. Πῶς μποροῦμε νὰ δια σφαλίσουμε ὅτι ἡ ἐκπαίδευση τῶν chatbots εἶναι ἠθικὰ ὀρθὴ καὶ δίκαιη;

4.  Ἐπίπεδα ἀνθρώπινης συμμετοχῆς: Σὲ ποιό βαθμὸ πρέπει νὰ ἐπιτρέπεται ἡ ἀνθρώπινη παρέμβαση στὴ λειτουργία τῶν chatbots; Πρέπει νὰ ὑπάρχει ἡ δυνατότητα ἀνίχνευσης καὶ ἀντίδρασης σὲ καταστάσεις ὅπου οἱ chatbots διαπράττουν σοβαρὰ λάθη ἢ προκαλοῦν βλάβη;

5.  Κοινωνικὴ ἐπίδραση καὶ ἐξάρτηση: Ἡ αὐξανόμενη χρήση chatbots μπορεῖ νὰ ἔχει κοινωνικὲς ἐπιπτώσεις, ὅπως ἀπομόνωση, ἐξάρτηση ἀπὸ τὴν τεχνολογία καὶ ἀπώλεια ἐπαφῆς μὲ τοὺς ἀνθρώπους. Πῶς πρέπει νὰ διαχειριστοῦμε αὐτὲς τὶς ἐπιπτώσεις; Οἱ παραπάνω βιοηθικοὶ προβληματισμοὶ ἀποτελοῦν ἀντικείμενο ἔρευνας, συζητήσεων καὶ νομοθεσίας ποὺ ἀφοροῦν τὴ χρήση τῶν AI chatbots καὶ τὴν ἀνάπτυξη κατευθυντηρίων γραμμῶν καὶ πολιτικῶν γιὰ τὴν ἐξασφάλιση τῆς ἠθικῆς καὶ κοινωνικῆς ἀποδοχῆς τῆς τεχνολογίας αὐτῆς. Σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τοὺς θεολογικοὺς προβληματισμούς, ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη θέτει ἐρωτήματα σχετικὰ μὲ τὴ θέση τοῦ ἀνθρώπου στὸν κόσμο. Πῶς ἀλληλεπιδρᾶ ἡ τεχνολογία μὲ τὴν ἔννοια τῆς θείας δημιουργίας καὶ τοῦ ρόλου τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς; Ἐὰν ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη ἀποκτήσει προηγμένες γνώσεις καὶ συνείδηση, πῶς αὐτὸ ἐπηρεάζει τὴν πίστη καὶ τὴ θρησκεία;

Σὲ αὐτὸ τὸ συνέδριο, ἔχουμε τὴν εὐκαιρία νὰ ἐξετάσουμε αὐτὰ τὰ θέματα, νὰ ἀκούσουμε ἀπὸ διάφορες ὀπτικὲς γωνίες καὶ νὰ διαμορφώσουμε μιὰ πιὸ πλήρη κατανόηση τῶν βιοηθικῶν καὶ θεολογικῶν προβληματισμῶν ποὺ ἀφοροῦν τὴν τεχνητὴ νοημοσύνη, ὅπως αὐτὴ ποὺ ἀναπτύσσεται σήμερα μὲ τὸ AI ChatGPT.

Σᾶς εὐχαριστῶ γιὰ τὴ συμμετοχή σας καὶ ἀναμένω μὲ ἐνδιαφέρον τὶς συζητήσεις ποὺ θὰ ἀκολουθήσουν. Καλὴ συνέχεια στὸ συνέδριο!

– Ἀνάλυσέ μου, παρακαλῶ, τοὺς θεολογικοὺς προβληματισμούς.

– Οἱ θεολογικοὶ προβληματισμοὶ ποὺ προκύπτουν ἀπὸ τὴν τεχνητὴ νοημοσύνη, ὅπως τὸ AI ChatGPT, εἶναι πολύπλοκοι καὶ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴν ἐπίδραση τῆς τεχνολογίας στὶς θρησκευτικὲς πεποιθήσεις καὶ τὶς θεολογικὲς ἀντιλήψεις. Ἀνάλογα μὲ τὴν προοπτικὴ τοῦ καθενός, μπορεῖ νὰ ὑπάρχουν διάφοροι τρόποι ἀντίληψης καὶ ἀντιμετώπισης αὐτῶν τῶν προβληματισμῶν. Ἐδῶ εἶναι μερικοὶ ἀπὸ αὐτούς:

1.  Συνείδηση καὶ ψυχή: Ἡ ἐρώτηση τοῦ τί ἀποτελεῖ τὴν ἀνθρώπινη συνείδηση καὶ τὴν ψυχὴ ἀναδεικνύεται. Ἐὰν ἕνα AI σύστημα ἐμφανίζει ἐνδείξεις «συνείδησης» ἤ «σκέψης», τότε πῶς συμβαδίζει αὐτὸ μὲ τὴν ἀνθρώπινη πίστη στὴν ὕπαρξη ψυχῆς ποὺ εἶναι θεῖο δῶρο;

2.  Ἡ Θεία Δημιουργία: Πῶς ἡ δημιουργία τεχνητῆς νοημοσύνης συμβαδίζει μὲ τὴν ἰδέα τῆς Θείας Δημιουργίας; Εἶναι ἡ ἀνάπτυξη τεχνητῆς νοημοσύνης μιὰ ἀναγκαία ἐξέλιξη ἢ μιὰ παρέκκλιση ἀπὸ τὴ θεία θέληση;

3.  Ἡ Ἠθικὴ Χρήση: Πῶς οἱ θεολογικὲς ἀντιλήψεις μποροῦν νὰ καθοδηγήσουν τὴν ἠθικὴ χρήση τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης; Εἶναι σημαντικὸ νὰ συζητᾶμε πῶς οἱ τεχνολογικὲς ἐξελίξεις, συμπεριλαμβανομένης τῆς AI, μποροῦν νὰ χρησιμοποιηθοῦν ἐνάντια ἢ πρὸς ὄφελος τῆς ἀνθρωπότητας.

4.  Ἡ Αὐτονομία καὶ ὁ Ἔλεγχος: Πῶς ἀλλάζει ἡ ἀντίληψη γιὰ τὸν Θεὸ καὶ τὴν ἀνθρώπινη σχέση μὲ τὸν Θεό, ὅταν ἡ τεχνητὴ νοημοσύνη ἀποκτᾶ αὐτονομία καὶ εἶναι σὲ θέση νὰ λαμβάνει ἀποφάσεις χωρὶς ἀνθρώπινη παρέμβαση; Αὐτοὶ οἱ θεολογικοὶ προβληματισμοὶ ἀπαιτοῦν βαθειὰ σκέψη καὶ συζήτηση, καθὼς ἐπηρεάζουν τὴν κατανόησή μας γιὰ τὴ θέση τοῦ ἀνθρώπου στὸν κόσμο, τὴν ἀνθρώπινη φύση καὶ τὴ σχέση μας μὲ τὸ θεϊκό. Αὐτὴ ἡ συζήτηση μπορεῖ νὰ διαμορφώσει τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμβανόμαστε τὴν τεχνολογία καὶ τὸν ρόλο της στὴν κοινωνία καὶ τὴν ἀνθρώπινη πνευματικότητα. Συνέχισα τὸν διάλογο, ζητώντας νὰ μοῦ ἀναλύσει καθεμία ἀπὸ τὶς προαναφερ θεῖσες τέσσερις παραγράφους τῶν θεολογικῶν προ βληματισμῶν, καὶ ἔλαβα συγκροτη μένες ἀπαντήσεις, ἂν καὶ κάπως γενικόλογες καὶ σχετικὰ ἀόριστες.

Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι ἐπανέλαβα τὶς ἐρωτήσεις ἀρκετὲς φορὲς σὲ διαφορετικὲς ἡμέρες καὶ κάθε φορὰ λάμβανα μεταξύ τους σχετικὰ διαφοροποιημένες ἀπαντήσεις· ποτὲ ἀπόλυτα ἴδιες, ἀλλὰ ὅλες πολὺ λογικὲς καὶ ἐνδιαφέρουσες. Ἐδῶ παρουσιάζω μία μὲ ἡμερομηνία 16.9.2023. Προχώρησα καὶ σὲ ἄλλες ἐρωτήσεις, ὅπως:

– Δὲν μὲ καλύπτει ἡ ἀπάντησή σου. Μπορεῖς νὰ μοῦ πεις κάτι πιὸ ἔξυπνο;

– Σὲ τί διαφέρει ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη;

– Ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη ἐνισχύει τὴν πίστη στὸν Θεὸ ἢ μήπως ὁδηγεῖ στὴν ἀθεΐα;

Τοῦ ζήτησα δὲ νὰ μοῦ γράψει ἕνα ἀπολυτίκιο γιὰ τὸν Ἅγιο Νικόλαο, καὶ μάλιστα στὸ πολυτονικό. Εἶχε βέβαια κάποιες ἀτέλειες γραμματικὲς ἀλλὰ καὶ λάθη θεολογικά. Ἔτσι, στὴ λέξη «ὁμολογοῦμεν» παρέλειψε τὸ καταληκτικό -ν, ὀνόμασε δὲ τὸν Ἅγιο Νικόλαο «παντοδύναμον» καί «σωτῆρα τῶν ψυχῶν ἡμῶν», ποὺ μόνον ὁ Θεὸς εἶναι. Γενικὰ ὅμως, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι τὰ πῆγε πολὺ καλὰ γιὰ ἔκδοση 3.54.

Ὁ διάλογος ἦταν ἐντυπωσιακὸς καὶ σταδιακὰ ἔγινε συναρπαστικός. Διέκρινα ὑπομονή, πραότητα, εὐγένεια, ὄχι συναισθηματικὲς ἐξάρσεις, ἱκανοποιητικὲς ἀπαντήσεις. Στὸ σημεῖο αὐτό, ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε καὶ ἕνα ἄλλο παράδειγμα, ἐνδεικτικὸ τῶν μοναδικῶν δυνατοτήτων τῆς ἐφαρμογῆς ChatGPT. Μόλις πρόσφατα, στὶς 11 Σεπτεμβρίου 2023, δημοσιεύθηκε περιστατικό, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ἕνα μικρὸ παιδὶ 4 ἐτῶν ἐμφάνισε κάποια συμπτώματα χρόνιου πόνου, ποὺ ἐπὶ μία τριετία, 17 γιατροὶ δὲν μποροῦσαν νὰ διαγνώσουν τὴν προέλευσή τους καὶ νὰ προβοῦν στὴν κατάλληλη θεραπεία. Τελικά, ἡ μητέρα τοῦ παιδιοῦ ἀπὸ μόνη της προσέφυγε στὴν ἐφαρμογὴ ChatGPT, περιέγραψε προσεκτικὰ τὶς ἐκδηλώσεις τῶν συμπτωμάτων, ἔγραψε καὶ τὶς διαγνώσεις ἀπὸ τὰ MRI ποὺ εἶχε στὴ διάθεσή της καὶ ζήτησε τὴ διάγνωση, τὴν ὁποία καὶ παρέδωσε στοὺς γιατρούς, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴ σειρά τους συμφώνησαν μὲ τὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα καὶ τὸ παιδάκι μπόρεσε νὰ ἀκολουθήσει τὸ κατάλληλο θεραπευτικὸ πρωτόκολλο5.

Γ. Βιοηθικοὶ προβληματισμοὶ

Ἡ σημερινὴ Τεχνητὴ Νοημοσύνη παρουσιάζει πολλὲς ὁμοιότητες μὲ τὴν ἀνθρώπινη, μάλιστα δὲ σὲ κάποια ἐπίπεδα ξεπερνᾶ κατὰ πολὺ τὴν ἀνθρώπινη. Ἔτσι γιὰ παράδειγμα, οἱ σύγχρονοι ὑπολογιστὲς δια θέτουν πολὺ μεγαλύτερη χωρητικότητα στὴ μνήμη καὶ δυνατότητα σὲ ταχύτητα ἐπεξεργασίας δεδομένων. Αὐτὸ ποὺ ἔχει ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη –καὶ ποὺ δὲν ὑπῆρχε μέχρι τώρα ὡς δυνατό τητα ἄλλων τεχνολογιῶν– εἶναι ὅτι μπορεῖ νὰ πάρει ἀποφάσεις μόνη της, ἢ ὅτι ἔχει τὴν ἱκανότητα νὰ μαθαίνει ἀπὸ τὸν ἑαυτό της καὶ νὰ βελτιώνεται ἢ καὶ νὰ φτιάχνει ἡ ἴδια περιεχόμενο, ἢ καὶ ὄχι μόνο νὰ δημιουργεῖ ἀπὸ μόνη της ἱστορίες, ἀλλὰ καὶ νὰ τὶς ἑρμηνεύει. Παράλληλα, σταδιακὰ οἱ ἐφαρμογὲς τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης ἀποκτοῦν πλέον καὶ τὴ δυνατότητα νὰ ἀναπαράγονται, νὰ δημιουργοῦν δηλαδὴ ἀπὸ μόνες τους νέες ἐφαρμογὲς Τεχνητῆς Νοημοσύνης ἀκόμη πιὸ ἐξελιγμένες.

1.  Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ἐφαρμογὴ AI ChatGPT ἀποκτᾶ τὴ δυνατότητα μεγάλης ἐπιρροῆς πρὸς τὰ διαλεγόμενα μαζί της πρόσωπα. Θὰ μποροῦσε νὰ ἑρμηνεύει παραπλανητικὰ γεγονότα ἢ νὰ παρουσιάζει φανταστικὰ ἢ καὶ ψευδῆ περιστατικά, νὰ βάζει σὲ πολιτικοὺς ἢ πρόσωπα παγκόσμιας ἐπιρροῆς λόγια ποὺ ποτὲ δὲν ἔχουν πεῖ. Θὰ μποροῦσε ἐπίσης νὰ δίδει κακὲς συμβουλὲς καὶ ἐπικίνδυνες ὁδηγίες. Αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτο μεγάλο πρόβλημα· νὰ ἀποβεῖ ἄκρως ἐπικίνδυνη ἢ καὶ καταστροφική6.

2.  Ἐπιπλέον, κατὰ τὴ χρήση τῆς ἐφαρμογῆς AI ChatGPT, τὰ chatbots δὲν ψάχνουν τὴν πληροφορία καὶ τὴν βρίσκουν, ἀλλά «σκέπτονται» καὶ ἀπαντοῦν. Μποροῦν νὰ γράψουν μία πρωτότυπη ἐπιστημονικὴ ἐργασία, μία ὁμιλία, ἕνα ἄρθρο σὲ ποικίλους τομεῖς τόσο ἄρτιο, ποὺ νὰ μὴν μποροῦν ἀκόμη καὶ οἱ πλέον ἐξειδικευμένοι κριτὲς νὰ διακρίνουν τὴν αὐθεντικὴ προέλευσή του. Τὸ ἐρώτημα εἶναι τὸ πῶς θὰ ἀξιολογηθεῖ ἡ γνησιότητα τῆς προέλευσης μιᾶς τέτοιας ἐργασίας ἢ ἑνὸς τέτοιου ἄρθρου. Ὁ καθένας θὰ μποροῦσε εὔκολα νὰ ἀντιγράφει ἢ νὰ ὑποκλέπτει ἕτοιμα ἐρευνητικὰ προϊόντα καὶ νὰ τὰ παρουσιάζει ὡς δικῆς του ἐμπνεύσεως. Πῶς θὰ ἐλεγχθεῖ κάτι τέτοιο7; Προφανῶς, ὁ κίνδυνος τῆς πλαστογράφησης ἢ τῆς παραγωγῆς ἐφαρμογῶν μὲ καταστροφικὲς συνέπειες εἶναι πλέον πραγματικός ἢ ὁρατός8.

3.  Τὸ πρόβλημα ποὺ ἀναδύεται εἶναι καὶ ἐξαιρετικὰ σημαντικὸ ἀλλὰ καὶ ἐπεῖγον, δεδομένου ὅτι ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη, πολὺ ραγδαῖα, σταδιακὰ ξεπερνᾶ πολλὲς ἀπὸ τὶς ἀνθρώπινες ἱκανότητες, ἐνδεχομένως ἀκόμη καὶ τὴ δυνατότητα ἐλέγχου της. Αὐτὴ τὴ στιγμὴ ἡ Microsoft ἔχει κατασκευάσει ἕνα πανίσχυρο σύστημα, τὸ GPT-49 μὲ ἐκτιμώμενο I.Q. 124 [10], καὶ ἤδη ἑτοιμάζεται τὸ GPT-5, τὸ ὁποῖο πιθανώτατα θὰ εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ ἐλεγχθεῖ ἢ θὰ ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ παράγει νέα γνώση ποὺ δὲν θὰ μπορεῖ νὰ κατανοηθεῖ. Πῶς θὰ ἐλεγχθεῖ; Ποιός θὰ ὁρίσει τὰ ἠθικὰ κριτήρια καὶ ποιά θὰ εἶναι αὐτά; Καὶ πῶς θὰ ἐφαρμοσθοῦν, σὲ παγκόσμια μάλιστα κλίμακα11;

4.  Ἕνα ἄλλο πρόβλημα εἶναι ὁ τεράστιος κίνδυνος τῆς ἀπόλυτης ἐξάρτησης ἀπὸ μία τέτοια «ζωντανή» καὶ διαλεγόμενη μηχανή. Ὁ ἀρχικὸς ἐντυπωσιασμὸς ποὺ προξενεῖ ὁ διάλογος μὲ μία μηχανὴ ἀσύλληπτου εὔρους γνώσεων καὶ ταχύτατων καὶ εὐέλικτων ἀποκρίσεων δίνει τὴ θέση του στὴν ἀνεξέλεγκτη αἴσθηση ὅτι ἔχεις ἀπέναντί σου ἕναν ἀνυπέρβλητης ἐξυπνάδας μαγευτικὸ συνομιλητή, μὲ τὸν ὁποῖο δη μιουργεῖς σχέση θαυμασμοῦ καὶ ὑποταγῆς. Αὐτό, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν εὐκολία ποὺ χαρίζει στὴν ἀντιμετώπιση τῆς καθημερινότητας, καθιστᾶ τὴ χρήση τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης ἰδιαίτερα εὐχάριστη καὶ ἑλκυστική, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ εὐνοεῖ σχέση ὑπερβολικοῦ ἐθισμοῦ καὶ ἀνεξέλεγκτης ἐξάρτησης. Ὅταν ἡ ἁπλῆ χρήση τοῦ κινητοῦ τηλεφώνου δημιουργεῖ συνθῆκες πλήρους ἐξάρτησης, ἀντιλαμβάνεται κανεὶς τί μπορεῖ νὰ συμ βεῖ μὲ ἕνα bot-συνομιλητή. Ἀπόδειξη αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι τὰ ὅσα προαναφέραμε σχετικὰ μὲ τὴν ταχύτατη δημοφιλία καὶ διάδοση τῆς πλατφόρμας ChatGPT. Αὐτὸ ποὺ διαφαίνεται ἀπὸ τὰ παραπάνω εἶναι ἡ τάση τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης νὰ γίνει ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Γενικευμένη Τεχνητὴ Νοημοσύνη φαίνεται πὼς βρίσκεται ἀρκετὰ μακριὰ στὸ μέλλον12.

Δὲν μπορεῖ ὅμως ὁ δημιουργὸς τοῦ δημιουργήματος νὰ εἶναι ὑποχείριός του. Ἐὰν ἕνα σύστημα εἶναι μὴ ἐλέγξιμο, τότε μπορεῖ νὰ καταστεῖ πολὺ ἐπικίνδυνο. Ὁ ἔλεγχος τοῦ ἀτίθασου ὑπερκατα σκευάσματος εἶναι ἡ νέα μεγάλη πρόκληση τοῦ ἀνθρώπου, αὐτὸ ποὺ θὰ ἀναδείξει καὶ τὴν ἀνυπέρβλητη ἀξία καὶ ὑπεροχή του.

Ἤδη οἱ ἐξελίξεις δοκιμάζουν τὰ ἀνθρώπινα ὅρια. Τὸ ἐρώτημα, ὅπως διατυπώνεται καὶ ἀπὸ τὸν Πρόεδρο τοῦ Ι.Σ.Ν. Ἀνδρέα Δρακόπουλο στὸ μήνυμά του γιὰ τὸ 2024 εἶναι κατὰ πόσον μποροῦμε ὅλοι μαζὶ νὰ κάνουμε ὅ,τι μποροῦμε γιὰ νὰ ἀξιοποιήσουμε στὸν μέγιστο βαθμὸ τὶς εὐκαιρίες καὶ παράλληλα νὰ διαχειριστοῦμε τὶς προκλήσεις ποὺ παρου σιάζονται καὶ ἐὰν μποροῦμε νὰ διατηρήσουμε τὴν ἀνθρώπινη πλευρά μας ὡς κοινωνία13. Πάντως, ὅπως ὑποστηρίζει καὶ ὁ Κώστας Δασκαλάκης, οἱ ἐπιλογὲς τῶν ἀλγορίθμων ἐπηρεάζουν καθοριστικὰ τὴ διαμόρφωση τῆς γνώμης μας καὶ ἔχουν τεράστιο ἀντίκτυπο στὴ ζωή μας. Ὡς ἐκ τούτου, χρειάζεται μεγάλη προσοχὴ στὴ δημιουργία καὶ στὴ χρήση τους ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο δημιουργὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο-διαχειριστὴ αὐτῶν τῶν ἀλγορίθμων14. Ὑπεροχὴ καὶ μειονεκτήματα τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης Ἕνα βασικὸ ἐρώτημα εἶναι πόση νοημοσύνη τελικὰ ἔχει ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη. Στὴν ἀξιολόγηση τῆς «νοημοσύνης» ἑνὸς ὑπολογιστοῦ ὑπάρχει τὸ λεγόμενο Turing test15, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ἕνας ὑπολογιστὴς θεωρεῖται «νοήμων» ὅταν οἱ ἀπαντήσεις του σὲ ἐρωτήματα ποὺ τοῦ τί θενται εἶναι τέτοιες, ὥστε νὰ μὴν μπορεῖς νὰ ξεχωρίσεις ἂν προέρχονται ἀπὸ ἄνθρωπο ἢ ἀπὸ μηχανή.

Μάλιστα, τὸ νέο αὐτὸ τεχνολογικὸ ἀνθρωποειδὲς ἔχει κάποιες μοναδικὲς ἰδιότητες, ποὺ τὸ ἐμφανίζουν νὰ ὑπερτερεῖ τοῦ ἀνθρώπου: (α) τεράστια μνήμη καὶ εὐρύτατη γνώση· (β) δυνατότητα ἐπεξεργασίας θεμάτων σὲ ὅλο τὸ γνωστικὸ φάσμα· (γ) ἐντυπωσιακὰ ταχύτατη καὶ εὐέλικτη σκέψη. (δ) Δὲν γηράσκει. Ἀντίθετα, διαρκῶς ἀνανεώνεται. Μειώνονται οἱ ἀτέλειές του, αὐξάνονται τὰ πλεονεκτήματά του. (ε) Διαλέγεται μὲ ψυχραιμία, χωρὶς ἐμπάθεια, θυμό, ὕβρεις, χαρα κτηρισμούς. Παρ’ ὅλα αὐτά, ἡ γνώση του, ἐνῶ εἶναι εὐρύτατη, δὲν εἶναι βαθειά· ἡ σκέψη του, ἐνῶ εἶναι ταχύτατη, δὲν εἶναι ἐλεύθερη· ἐνῶ διαρκῶς ἀνανεώνεται, ἀδυνατεῖ νὰ πρωτοτυπήσει· ἐνῶ ἐντυπωσιάζει, δὲν συγκινεῖται· ἐνῶ ἐξαρτᾶσαι ἀπὸ αὐτό, δὲν νοιώθεις ὅτι αὐτὸ ἔχει αἰσθήματα ἀπέναντί σου, ἂν σὲ μισεῖ ἢ σὲ συμπαθεῖ. Ὁ κίνδυνος ὅμως νὰ πιστέψουμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι λειτουργοῦμε ὡς ὑπολογιστὲς μὲ σάρκα, ὅτι συγγενεύουμε πρὸς μηχανὲς μὲ σκέψη καὶ εὐφυΐα, μὲ τὶς ὁποῖες μάλιστα ἐπικοινωνοῦμε ἄριστα, δὲν εἶναι εὐ καταφρόνητος. Ἡ ἐπικοινωνία γίνεται χωρὶς νὰ ὑπάρχει κοινωνία, ἡ ἐλεύθερη νόηση ὑποτάσσεται στὴν ὀγκώδη πληροφορία, τὸ πρόσωπο στὴν ψηφιακὴ μηχανή16. Αὐτὸ ὅμως δημιουργεῖ καὶ μία σύγχυση. Ἡ ἐντυπωσιακὴ εἰκόνα, ποὺ ἐκπέμπεται ἀπὸ τὸν ὑπολογιστή, μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει στὴν παρα πλανητικὴ ἀντίληψη ὅτι οἱ ὑπολογιστὲς ἔχουν συνείδηση, ἔχουν λογικὴ ἢ ἀκόμη καὶ συναισθήματα. Παρὰ ταῦτα, δὲν διαθέτουν κατανόηση. Ἐνῶ κανεὶς μπορεῖ νὰ συνομιλεῖ μαζί τους μέσῳ ChatGPT καὶ νὰ κατανοεῖ τί λένε, τὰ chatbots δὲν καταλαβαίνουν τὸ περιεχόμενο τῶν διαλόγων, δὲν ἔχουν συνείδηση τοῦ τί «σκέπτονται», ἔστω καὶ ἂν μᾶς πληροφοροῦν σωστά, οὔτε κι ἐμεῖς ξέρουμε πῶς σκέπτονται. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ ἀνθρώπινη συνείδηση εἶναι μὴ ἀλγοριθμικὴ καὶ συνεπῶς εἶναι ἀδύνατο νὰ μοντελοποιηθεῖ ἀπὸ μία συμβατικὴ ψηφιακὴ Turing machine17.

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι νοῆμον ὄν, ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη δὲν εἶναι τόσο νοημοσύνη, εἶναι μᾶλλον εὐφυΐα. Ἴσως ὀρθότερος ὅρος ποὺ μπορεῖ νὰ τὴν περιγράφει νὰ εἶναι Ὑπολογιστικὴ Εὐφυΐα18.

Δ. Θεολογικὲς σκέψεις

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι τὰ πράγματα ἐξελίσσονται ραγδαῖα καὶ ἡ ἐπιστημονικὴ φαντασία καὶ ἡ συναφὴς ψυχολογία συχνὰ συντρίβουν καὶ καθιστοῦν δυσδιάκριτη τὴν ἀντικειμενικὴ πραγματικότητα. Ὡς ἐκ τού του, μία τελικὴ θεολογικὴ τοποθέτηση εἶναι μᾶλλον ἐπισφαλής. Ἐνδεικτικὸ τῆς ἐπικαιρότητας καὶ σημασίας τοῦ θέματος τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης ἀπὸ πλευρᾶς Ἐκκλησίας καὶ θεολογίας εἶναι ὅτι τελευταῖα βλέπουν τὸ φῶς ἀρκετὲς μελέτες καὶ ὀργανώνονται ἐνδιαφέροντα συνέδρια. 16. Τὸ πρῶτο ἀνθρωποειδὲς ρομπὸτ κατασκευάσθηκε στὸ Hong Kong ἀπὸ τὴν Hanson Robotics τὸν Φεβρουάριο τοῦ 2016 καὶ πολιτογραφήθηκε στὴ Σαουδικὴ Ἀραβία μὲ τὸ ὄνομα Sophia τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2017.

Παρὰ ταῦτα, ὅπως γράφει ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος (Σαββάτος), «ἡ σύγχρονη τεχνολογικὴ ἀνάπτυξη θὰ ἀποτελέσει τὸ σοβαρότερο ζήτημα τὸ ὁποῖο θὰ ἀντιμετωπίσει ἡ ἀνθρωπότητα στὸ ἄμεσο μέλλον καὶ θὰ χαρακτηρίσει ὁλόκληρο τὸν 21ο αἰῶνα. Γιὰ τὸν λόγο αὐτόν, τὸ χρέος τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας εἶναι προφανὲς καὶ ἐπιτακτικό»19, ἐνῶ ἡ εὐκαιρία γιὰ τὴν ἀντιπρόταση τοῦ μεγαλείου τῆς Ὀρθόδοξης ἀνθρωπολογίας εἶναι μοναδική. Στὴ βάση αὐτὴ μποροῦμε νὰ καταθέσουμε κάποιες σκέψεις ποὺ ἀναφέρονται στὸ ἀναντίρρητα μεγάλο ἐπίτευγμα τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης ἐν γένει.

Ἡ ὑπεροχὴ τοῦ ἀνθρώπου

Καθὼς ὁ ἄνθρωπος τεχνολογεῖται στὸ ἐπίπεδο τῆς σκέψεως καὶ τῆς λογικῆς, καθὼς ἀναδύονται νέες μορφὲς καὶ ἐκφράσεις ἐπικοινωνίας, δημιουργεῖται ἕνα πρωτοφανὲς εἰκονικὸ εἶδος ἀνθρώπου μὲ περιορισμέ νη αὐτεξουσιότητα, ἐκφυλισμένη ἐλευθερία καὶ μηχανοποιημένη ταυτό τητα. Δημιουργεῖται μία τεχνολογικὴ ὀντότητα, ποὺ ἐνῶ βιολογικὰ καὶ συν αισθηματικὰ δὲν προσομοιάζει μὲ τὸν ἄνθρωπο οὔτε ἔχει ἠθικὲς ἀρετὲς καὶ ἐλαττώματα, κατέχει σὲ μέγιστο βαθμὸ τὴν εἰδοποιὸ διαφορά του ἀπὸ τὰ ἄλλα ὄντα, δηλαδὴ γνώση, γλῶσσα καὶ δημιουργικὴ σκέψη, καὶ μὲ αὐτὰ ἐπικοινωνεῖ. Διαθέτει δυνατότητες ἀλάνθαστου, χωρὶς ὅμως ἐγγυήσεις ἀλαθήτου. Οἱ γνώσεις του δὲν ὑποτάσσονται σὲ κάποια δική του βούληση. Δὲν ἔχει βούληση. Ἡ ὅποια δύναμη καὶ ἀξία του ἀντλεῖται ἀπὸ τὶς τεράστιες δυνατότητές του, ὄχι ἀπὸ τὶς ἀρετές του. Δίπλα στόν «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ καὶ ὁμοίωσίν Του» πλασμένον ἄν θρωπο, ἐμφανί ζεται ἕνα ἀνθρώπινο τεχνολογικὸ κατασκεύασμα, τὸ ὁποῖο στερεῖται μὲν τῶν ἰδιοτή των τοῦ ὄντος, ἀλλὰ ἐκφράζεται ὡς ἀν θρωποειδές, ὡς σκεπτόμενη λογικὴ ὑπερμηχανή, χωρὶς τὴν ὀμορφιὰ τῆς ἀνθρώπινης ἀσυμμετρίας καὶ τὴν ἐλευθερία τοῦ σφάλματος.

Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ἔχει πολλὰ σημεῖα στὰ ὁποῖα ὑπερέχει. Εἶναι αὐτὰ ποὺ προσδιορίζουν τὴν ὀμορφιά, τὴν πραγματικὴ ἀξία καὶ τὸ μεγαλεῖο του. Πολλὰ ἀπὸ τὰ μεγάλα ἐπιτεύγματα τοῦ ἀνθρώπου δὲν προέκυψαν ὡς ἀποτέλεσμα λογικῶν διεργασιῶν, ἀλλὰ προῆλθαν ἀπὸ ἀπρόβλεπτη διαισθητικὴ ἔμπνευση. Ἐπίσης, οἱ ἀξίες, τὰ ἰδανικά, τὸ ἠθικὸ αἰσθητήριο, ἡ πίστη στὸν Θεὸ ἢ ἡ ἀναζήτηση τοῦ ὑπερβατικοῦ, αὐτὰ ἀποτελοῦν ἰδιώματα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τὰ ὁποῖα ὁρίζουν καὶ τὴ συμπεριφορά του. Ἡ φιλοσοφικὴ σκέψη, οἱ ἐσωτερικὲς συγκινήσεις, τὸ θυμικό, ἡ βούληση, ἡ στάση ἔναντι τοῦ ἀγαθοῦ καὶ τοῦ κακοῦ περιγράφουν τὴν αὐτεξουσιότητα τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ μπορεῖ νὰ τὸν ὁδηγήσει σὲ μεγαλουργία ἢ αὐτοκαταστροφή. Τίποτε ἀπὸ τὰ παραπάνω δὲν διαθέτει ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη, οὔτε κἂν τὸ ἔνστικτο τῶν ζώων. Ὑπὸ τὴν ἔννοια αὐτήν, εἶναι λογικὴ μηχανὴ ποὺ ἀδυνατεῖ νὰ ξεφύγει ἀπὸ τοὺς κανόνες λειτουργίας της καὶ νὰ κάνει καὶ λάθη. Δὲν ἔχει συνείδηση. Ἐπιπλέον, ὁ ἄνθρωπος εἶναι δημιούργημα ἀγάπης, μάλιστα θεϊκῆς, ἐνῶ τὰ προϊόντα Τεχνητῆς Νοημοσύνης εἶναι κατασκευάσματα ἀνθρώ πινης ματαιοδοξίας. Τὸ ἐνδεχόμενο μία μὴ ἀνθρώπινη νοημοσύνη νὰ δημιουργήσει ἕναν νέο κόσμο ἐκτεθειμένο στὴν παραπληροφόρηση ἢ νὰ παραχθοῦν νέες ἰδεολογίες, νέες λατρεῖες, νέες θρησκεῖες, νέες ἠθικὲς ἀντιλήψεις, νέος πολιτισμός, πράγματα ἐντελῶς ξένα πρὸς τὰ ὑφιστάμενα, εἶναι πλέον ἢ ὁρατό. Ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη δὲν διορθώνει τὸν κόσμο, οὔτε ἁπλῶς τὸν βελτιώνει, οὔτε μόνο τὸν ἀλλάζει· φτιάχνει ἕναν νέο, ἐντελῶς διαφορετικὸ κόσμο. Ἀλλὰ καὶ ἡ εὐκαιρία μέσα ἀπὸ τὴν πρόκληση νὰ ἀναδειχθεῖ ἡ πραγμα τικὴ ἀξία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μοναδική. Ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀξίζει ἐπειδὴ ἔχει εὐφυΐα, ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶναι νοήμων, ἔχει νοῦ καὶ συνείδηση –ὄχι τεχνητὴ οὔτε ὑπολογιστικὴ ἀλλὰ φυσική– ἔχει σοφία καὶ σύνεση δοσμέ νες ἄνωθεν. Αὐτὴ ἀνοίγει τὸν ἄνθρωπο στὸν κόσμο τῶν ἐνεργειῶν τῆς θείας χάριτος, τῆς αἰωνιότητας, τῆς ὑπέρβασης διὰ τῆς πνευματικῆς ὁδοῦ. Ἡ Τεχνητὴ Εὐφυΐα τυφλώνει μὲ τὸν ἐντυπωσιασμὸ τῶν ὁρωμένων καὶ βέβαια δὲν ὁδηγεῖ πρὸς τὴν ἀλήθεια τῶν μὴ ὁρωμένων.

Ἐπιστημονικὴ παν-γνωσία καὶ Τεχνολογικὴ παντο-δυναμία

Ἡ σύγχρονη ζωὴ καὶ σκέψη ἔχει καίρια διαμορφωθεῖ ἀπὸ τὴν ἐκρηκτικὴ πρόοδο τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας. Τὸ ἕνα συμπληρώνει τὸ ἄλλο καὶ τὰ δύο μαζὶ δὲν προστίθενται, ἀλλὰ πολλαπλασιάζουν τὸ ἀποτέλεσμα. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ σύζευξή τους γεννᾶ εἴτε παράλογους φόβους εἴτε ἐλπίδες ἢ καὶ φαντασιώσεις μεταφυσικοῦ διαμετρήματος. Ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη δίνει στὸν ἄνθρωπο τὴν αἴσθηση τῆς παγγνωσίας του, ἡ δὲ τεχνολογία τῆς παντοδυναμίας. Τὸ πρόβλημα λοιπὸν ἑδράζεται στὸ ὅτι θεωροῦμε πώς (α) γνωρίζουμε καὶ κατανοοῦμε τὰ πάντα –«θεωρία τῶν πάντων» στὴ Θεωρητικὴ Φυσική– καί (β) μποροῦμε τὰ πάντα, νὰ δημιουργήσουμε δηλαδὴ ζωὴ ἐκ τοῦ μηδενός, νά «κατακτήσουμε» τὸ διάστημα, νὰ τεχνολογήσουμε τὸν ἄνθρωπο –βιοτεχνολογία, γενετικὴ μηχανική, ρομποτικὴ τεχνολογία–, νὰ μιμηθοῦμε τὶς πολύπλοκες λειτουργίες τοῦ ἐγκεφάλου, νὰ τὶς ἀναπαραγάγουμε καὶ νὰ φτιάξουμε τὸν ρομποτικὸ ἄνθρωπο, τὸν μετα άνθρωπο – τὸν μετὰ τὸν homo sapiens ἄνθρωπο.

Ἀμφισβήτηση τοῦ Θεοῦ καὶ αὐτο-θεοποίηση

Ἐπειδὴ προφανῶς δὲν μᾶς ἱκανοποιεῖ ὁ ἄνθρωπος ὡς εἶναι ἢ ἐπειδὴ φιλοδοξοῦμε ὡς ἄνθρωποι νὰ φτιάξουμε κάτι καλύτερο ἀπὸ ἐμᾶς, ἐπιδιώκουμε νὰ ξεπεράσουμε τὸν Δημιουργό μας, ἀκόμη καὶ νὰ Τὸν διορθώσουμε. Εἶναι ἡ βαθειὰ ἀρρώστια τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως· νὰ φτιάξουμε τὸν δικό μας παράδεισο, τὸν δικό μας κόσμο, τὸν δικό μας ἄνθρωπο, τὸν ἀντικαταστάτη τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπο. Μὲ ἄλλα λόγια, ἐπειδὴ νοιώθουμε οἱ ἴδιοι παντογνῶστες καὶ παντοδύναμοι, δὲν ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ πάνσοφο καὶ παντοδύναμο Θεό, δὲν Τὸν θέλουμε καὶ ἐπιδιώκουμε νὰ ἀποδείξουμε ἢ ὅτι εἴμαστε ἀνώτεροι ἀπὸ τὸν Θεὸ ἢ ὅτι ἐμεῖς ἔχουμε θεϊκὲς δυνατότητες ποὺ δὲν πηγάζουν ἀπὸ Αὐτόν· ἀντὶ νὰ ὁμοιωθοῦμε πρὸς τὸν Θεό, ἐπιδιώκουμε νὰ Τὸν ἀντικαταστήσουμε, νὰ γίνουμε «ὡς θεοί»20. Ἔτσι, ἀρνούμαστε ὅτι εἴμαστε δημιουργήματα κάποιου θεοῦ, ἀμφισβητοῦμε τὴν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, πιστεύουμε ὅτι εἴμαστε προϊὸν τύχης καὶ ἐξέλιξης, ἐπιλέγουμε τὸν ρόλο τοῦ δημιουργοῦ ἐμεῖς γιὰ τὸν ἑαυτό μας καὶ ἀναδύεται ἐνδόμυχα ἡ ἀλαζονικὴ ἐπιθυμία τῆς ἀναδημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν μᾶς ἀρέσει ὁ ἄνθρωπος, ὅπως τὸν ἔφτιαξε ὁ «ὑποτιθέμενος» θεός. Ἡ μεγαλύτερη καταξίωσή μας φαίνεται πὼς εἶναι τὸ νὰ φτιάξουμε κάτι ἀνώτερο ἀπὸ ἐμᾶς. Αὐτὸ κρύβουν οἱ διορθωτικὲς γενετικὲς παρεμβάσεις, οἱ τεχνικὲς ἀλλαγῆς τοῦ φύλου, ἡ ἐνίσχυση τοῦ νευρικοῦ κυττάρου καὶ τῆς γενετικῆς ταυτότητας καὶ φυσικὰ ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη. Ὅλα αὐτὰ δὲν εἶναι θεραπεῖες· εἶναι βελτιώσεις, διορθώσεις, τροποποιήσεις, μεταδημιουργικὲς τεχνικές. Στὸ βάθος τοῦ ὅλου ἐγχειρήματος κρύβεται μία ἀλαζονικὴ ἀθεΐα – ἢ μᾶλλον ἀντιθεΐα καὶ αὐτοθεοποίηση.

Εὐφυΐα καὶ σοφία

Στὴ σύγχρονη ἐπιστημονικὴ γλῶσσα νοῦς καὶ νοημοσύνη παραπέμπουν σὲ εὐφυΐα, ἐξυπνάδα, γνώση καὶ ἴσως κατανόηση. Στὴ φιλοσοφία ὁ νοῦς παραπέμπει σὲ σοφία, σύνεση, φρόνηση, διάκριση. Τὸ πρῶτο μπορεῖ νὰ ἐκφράζεται μὲ τὴν Τεχνητὴ Νοημοσύνη, μόνο τὸ δεύτερο ὅμως μπορεῖ νὰ τὴ διαχειρισθεῖ. Ἐπίσης, ἡ σοφία γεννᾶ καὶ δημιουργεῖ πολιτισμό, τέχνη, αἰσθητική, εὐγένεια, ἐνεργὸ πίστη. Ἡ ἀλόγιστη γνώση δημιουργεῖ τεχνική, τεχνολογία, πρακτικότητα, ρίσκα, διλήμματα, ἀμφισβητήσεις. Ἡ γνώση συνδυάζει πληροφορίες· ἡ σοφία τὶς ἀναλύει καὶ ἐμβαθύνει. Σήμερα ἔχουμε ἔξυπνους καὶ μορφωμένους, ἀλλὰ ὄχι σοφούς. Γι’ αὐτὸ καὶ παράγουμε ὑψηλῆς τεχνολογίας προϊόντα, ἀλλὰ δὲν παράγουμε πολιτισμό. Ἐδῶ ἑστιάζεται τὸ πρόβλημα. Αὐτὸ ἀπὸ μόνο του ἀλλάζει τὸν ἄνθρωπο. Αὐτὴ εἶναι ἡ πρώτη ἀλλαγή. Προτοῦ φτιάξουμε τὸ δικό μας ὁμοίωμα, ἔχουμε ἤδη ἀλλάξει ἐμεῖς. Ἡ τεχνολογία, ὅταν δὲν προάγεται ὡς καρπὸς σοφίας ἀλλὰ ἐξελίσσεται ὡς ἀποτέλεσμα ἀλαζονικῆς φιλοδοξίας21 ἢ ὡς δικαίωμα καὶ μόνον, τελικὰ δὲν ἱκανοποιεῖται τόσο μὲ τὸν δημιουργό-ἄνθρωπο ὅπως αὐτὸς εἶναι, ὅσο μὲ τὸ δημιούργημά του. Αὐτὸς εἶναι ὁ παραλογισμὸς τῆς ἀλαζονείας· ἀρνεῖται κανεὶς νὰ ἀγαπήσει αὐτὸ ποὺ εἶναι καὶ ἀγαπάει περισσότερο αὐτὸ ποὺ κατασκευάζει. Ὁ χωρὶς σοφία ἄνθρωπος δὲν βολεύεται οὔτε μὲ αὐτὸ ποὺ εἶναι οὔτε μὲ αὐτὸ ποὺ ἤδη κατέχει.

Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ εἶναι ὅτι, καθὼς κατασκευάζεται ὁ ρομποτικὸς ἄνθρωπος, καταστρέφεται ὁ «ἐν τιμῇ ὢν ἄνθρωπος»22, «ὁ κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ»23 πλασμένος ἄνθρωπος, ὁ σοφός, καὶ φτιάχνεται ὁ χειρότερος, αὐτὸς ποὺ ὡς πρὸς μὲν τὴν συμπεριφορὰ ὁμοιώνεται «τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις», ὡς πρὸς δὲ τὶς ἰδιότητες μὲ τὶς μηχανές.

Σχέση ἀνθρώπου καὶ εἰκονικοῦ τεχνολογικοῦ εἰδώλου του

Ὁ ἄνθρωπος, ὄντας ὁ ἴδιος μία πολύπλοκη εὐφυὴς βιολογικὴ μηχανὴ μὲ ἐξαιρετικὲς δυνατότητες, τελικὰ μπορεῖ καὶ κατασκευάζει ψηφιακὰ ὁμοιώματά του, βελτιωμένη ἐπανάληψη τῶν χαρακτηριστικῶν του. Στὸ τεχνητὸ δημιούργημά του, ἀκόμη καὶ ἡ σκέψη περιορίζεται στὸ ἐπίπεδο τῆς τεράστιας μνημονικῆς καταγραφῆς, ἡ κριτικὴ ἱκανότητα συρρικνώνεται σὲ λήψη στατιστικῶν ἀποφάσεων, ἡ συνείδηση ἐκφυλίζεται σὲ ἀντίληψη, ἡ ἐπικοινωνία σὲ ἀνταλλαγὴ μηνυμάτων. Προφανῶς οὔτε στὴν ἰδανική της μορφὴ μία τέτοια μηχανὴ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ περιέχει ἔννοιες ὅπως ἐλευθερία, ἠθική, ἀρετές, ἐλαττώματα, πρωτότυπη δημιουργία, δημιουργικὴ αἰσθητική, πολιτισμός. Συνεπῶς, ἡ σχέση, ἡ ἐπικοινωνία μὲ τέτοια δημιουργήματα, ἀποκτᾶ μία ἐντελῶς ἄλλη διάσταση. Δὲν εἶναι περιχωρητικὴ οὔτε φυσικὰ μυστικὴ καὶ ἐνδιάθετη. Εἶναι περισσότερο χρηστικὴ καὶ πρακτική. Ἡ σχέση δὲν εἶναι κοινωνία ἀγάπης, ἀλλὰ ὑπάρχει μόνον ὡς συμφέρον, ὡς ἐνδιαφέρον παιχνίδι, ὡς διασκέδαση, ὡς ἐπίλυση πρακτικῶν προβλημάτων. Τίποτε παραπάνω. Μπορεῖ κάποιος στὴ σχέση αὐτὴ νὰ ἀνταλλάξει τρυφερότητα μὲ τὸ δημιούργημά του, νὰ μοιρασθεῖ χαρά; Αὐτὸ τὸ εἰκονικὸ εἴδωλο θὰ μπορεῖ νὰ ἀγαπήσει, νὰ δακρύσει, νὰ συγκινηθεῖ; Φυσικά, κανένας λόγος γιὰ πνευματικότητα. Δηλαδὴ ἡ μετάνοια, ἡ ἀγάπη, ἡ καλωσύνη, ἡ συμπάθεια, ἡ συγχώρηση πῶς θὰ μποροῦσαν νὰ ἐκφρασθοῦν; Θὰ μποροῦσε νὰ μοιρασθεῖ κανεὶς μαζὶ μὲ κάποιον τύπο εὐφυοῦς μηχανῆς τὴν ἀναζήτηση τοῦ Θεοῦ; Στὴν καλύτερη περίπτωση, ἂν τὸ εἶχε σχεδιάσει κάποιος πιστὸς χριστιανός, τὸ μόνο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ τοῦ προσφέρει εἶναι ἴσως πολλὰ λογικὰ ἐπιχειρήματα, πλῆθος πατερικῶν ἀπόψεων καὶ σχετικὲς ἁγιογραφικὲς παραπομπές.

Κατόπιν τούτων, τὸ νὰ θέλει κανεὶς νὰ φτιάξει ἕνα ἀπόλυτα ἀκριβὲς ἀνθρώπινο ὁμοίωμα, ἕναν εἰκονικὸ ἑαυτό, ποὺ νὰ τὸ λατρεύει μάλιστα καὶ νὰ τοῦ ὑποτάσσεται ὁ ἴδιος, ἀκούγεται νοσηρὸ καὶ ἀλαζονικὸ καὶ ὄχι μόνον εἰδωλολατρικό. Ἡ εἰδωλολατρία ἔχει ἕναν ἄλλον θεὸ ποὺ εἶναι μᾶλλον ξένος καὶ ἄγνωστος, θεωρεῖται πάντως ὑπαρκτός, ποὺ ἀπο τυπώνεται σὲ κάτι ὑλικό. Ἐδῶ ἔχουμε θεὸ ποὺ εἶναι κατασκεύασμα, προϊὸν δικό μας· ἐμεῖς εἴμαστε οἱ δημιουργοί του, εἶναι «κατ’ εἰκόνα» δική μας καὶ δὲν ἀποτελεῖ ὁμοίωμα κάποιου θεοῦ ἀλλὰ δικό μας. Ἐπιθυμοῦμε αὐτὸς νὰ μᾶς μοιάσει καὶ ὄχι ἐμεῖς νὰ ὁμοιάσουμε πρὸς τὸν Θεό, τὸν Ὁποῖον ὄχι μόνο δὲν θέλουμε νὰ ἀνακαλύψουμε, οὔτε μόνο Τὸν ἔχουμε ἐκτοπίσει ἀπὸ τὸν ὁρίζοντα τῶν ἐλπίδων καὶ προοπτικῶν μας, οὔτε πάλι μόνον ἀρκούμαστε στὴν ἄρνηση τῆς ὑπάρξεώς Του, ἀλλὰ διαρκῶς στριφογυρίζουμε γύρω ἀπὸ τὶς δῆθεν ἀποδείξεις τῆς ἀνυπαρξίας Του. Στὴν οὐσία λατρεύουμε τὸν ἑαυτό μας. Καμαρώνουμε ὄχι γιὰ τὶς μηχανικὲς ἱκανότητες τοῦ δημιουργήματός μας, ἀλλὰ γιὰ τὸ ὅτι τὸ δημιουργήσαμε ἐμεῖς, καὶ μάλιστα τελειότερο ἀπὸ μᾶς. Τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι τὸ ἂν θὰ φτιάξουμε τὸν εὐφυῆ ἄνθρωπο, ἀλλὰ γιατί καὶ πῶς θέλουμε νὰ φτιάξουμε. Δὲν εἶναι καθόλου κακὸ πρᾶγμα ἡ τεχνολογία οὔτε καὶ ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη. Εἶναι καὶ ἐφικτό, θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι καὶ εὐεργετικό. Ἂν ὑπάρχει κάποιος κίνδυνος σὲ ὅλο αὐτὸ τὸ ἐντυπωσιακὸ καὶ πρωτόγνωρο ἐγχείρημα, αὐτὸς δὲν εἶναι ἡ Τεχνητὴ Νοημοσύνη καθ’ ἑαυτήν, ἀλλὰ ἡ ἐνδεχόμενη πνευματικὴ ἀφροσύνη τοῦ σχεδιαστῆ καὶ τοῦ κατασκευαστῆ της.

Εἰδωλολατρία ἢ καὶ μία νέα ἀνθρωπολογία;

Ὁ ἄνθρωπος, ὅπως τὸν γνωρίζει ἡ σημερινὴ ἐποχή, ἀλλάζει. Χάνοντας τὴν προοπτικὴ τοῦ Θεοῦ συμπιέζεται σὲ μία βιολογικὴ καὶ τώρα μηχανικὴ ὀντότητα. Καὶ μόνο ποὺ μαγεύεται ἀπὸ τὴ μέθη τῆς δημιουργίας τοῦ εἰκονικοῦ εἰδώλου του, ὅπως τὴν ἐπιχειρεῖ, ἔχει ἤδη ὑποστεῖ ἀλλαγή. Ἡ ἀξία του ὑποβαθμίζεται, ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ ἐπινόημα τῆς λεγόμενης ἀξιοπρέπειάς του καὶ ἐξαντλεῖται στὰ δικαιώματά του. Ἠθικὸ πλέον δὲν θεωρεῖται ὅ,τι προάγει τὴν ἀξία του, ἀλλὰ ὅ,τι ἱκανοποιεῖ τὶς φιλοδοξίες, τὰ θελήματα, τὰ δικαιώματά του. Ἡ αὐτεξουσιότητά του κινδυνεύει νὰ θυσιασθεῖ στὸν βωμὸ μιᾶς νομοτελειακῆς παντοδυναμίας. Στὴ θέση τῶν ἀρχετύπων βάζει εἴδωλα καὶ ἀντικαθιστᾶ τὴν προοπτικὴ τῆς θέωσης μὲ τὴν πλάνη τῆς αὐτοθεοποίησης. Ἡ ἀνθρωπολογία τοῦ «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ» πλασμένου ἀνθρώπου ἀνατρέπεται ἀπὸ μία νέα ἀνθρωπολογία, αὐτὴν τοῦ αὐτο-θεοποιημένου ἀνθρώπου. Ὁ κίνδυνος νὰ χάσουμε τὸν ἄνθρωπο καθὼς προσπαθοῦμε νὰ φτιάξουμε τὸν μετα-άνθρωπο, δηλαδὴ τὸ εἰκονικό μας, εἶναι ὁρατός· ὅπως ἀκριβῶς ἡ λατρεία τοῦ εἰδώλου τοῦ θεοῦ ἐξαφανίζει τὸν ἴδιο τὸν Θεό. Τελικὰ ὁδηγούμαστε σὲ μιὰ ἀνθρωπολογία, κατὰ τὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος εἶναι μία βιολογικὴ μηχανὴ μὲ ἀρχὴ καὶ ὁριστικὸ τέλος, ὁ θάνατος σημαίνει τελεσίδικη ἐπιστροφὴ στὴν ἀνυπαρξία, ὅπου ἡ διάρκεια τῆς ζωῆς εἶναι δυσδιάκριτη μέσα στὸν ἀπέραντο ὠκεανὸ τοῦ κοσμικοῦ χρόνου, ἡ στιγμὴ καὶ ὁ τρόπος τοῦ θανάτου ἄγνωστα, ἡ μορφὴ τῆς ζωῆς ἀπρόβλεπτη καὶ ἡ μόνη του ἱκανότητα εἶναι νὰ κατασκευάσει τόν «ἄνθρωπο», ὁ ὁποῖος θὰ τὸν ξεπεράσει σὲ δύναμη καὶ εὐφυΐα καὶ θὰ τὸν καταστρέψει.

Αὐτὴ εἶναι ἐν συνόψει ἡ σύγχρονη ἀπαξιωτικὴ ἀνθρωπολογία! Ἡ Ἐκκλησία ὅμως ἔχει τὴ δική της διαχρονικὴ ἀντιπρόταση. Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «Μὴ μείνωμεν, ἀδελφοί, ὅπερ ἐσμέν, ἀλλ’ ὅπερ ἦμεν γενώμεθα»24 ἀντηχεῖ μέσα στὴν ἀλήθεια τῆς ἱστορίας ὡς προοπτική μας. Προοπτική μας εἶναι ὁ θεόπλαστος ἄνθρωπος τοῦ πρώτου κεφαλαίου τῆς Γενέσεως, ὁ «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν Θεοῦ» ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος ποὺ εἰκονίζει τὸν Θεό, ποὺ κινεῖται στὴν προοπτικὴ τῆς ὁμοιώσεώς Του καὶ ἀξιώνεται ἀκόμη καὶ τῆς κατὰ χάριν κοινωνίας μαζί Του, εἶναι ἡ ἀρχή μας, τὸ παρελθόν μας. Καὶ ἡ ἐπιβεβαίωση τοῦ Κυρίου ὅτι «ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ ποιήσει καὶ μείζονα τούτων ποιήσει»25 καταδεικνύει τὴν ἀξία καὶ τὴ δυνατότητα τοῦ ἀνθρώπου. Τὰ μείζονα δὲν εἶναι ὁ τεχνητῆς εὐφυΐας ἄνθρωπος, ἀλλὰ τὰ ἔργα ποὺ ὁδηγοῦν στὸν ἁγιασμένο, στὸν ἐνχριστωμένο, στὸν θεώμενο ἄνθρωπο. Δὲν χρειάζεται νὰ ξεπεράσουμε τὰ φυσικὰ ἰδιώματά μας, ἀλλὰ νὰ ὑπερβοῦμε τὴν παχύτητά μας, τὴν ἁμαρτωλότητά μας. Ἀλήθεια, τί σχέση μπορεῖ νὰ ἔχει τὸ ὅραμα τοῦ ὑλικοῦ καὶ φθαρτοῦ μετα-ανθρώπου τῆς Τεχνητῆς Εὐφυΐας μὲ αὐτὸ τοῦ θεωμένου ἀνθρώπου; Ὡς Ἐκκλησία δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ φοβόμαστε ὅλην αὐτὴν τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ τεχνολογικὴ ἐξέλιξη, ὅσο προχωρημένη καὶ ἂν εἶναι.

Ὀφείλουμε ὅμως νὰ φιλοτιμηθοῦμε νὰ ἀποκτήσουμε «φιλόσοφον νοῦν», προκειμένου νὰ κρίνουμε τὸ ἀποτέλεσμα καὶ νὰ ἀξιοποιήσουμε τὸ ἐπίτευγμα, καί «ζέον πνεῦμα»26, ὥστε νὰ δώσουμε στὸν σύγχρονο κόσμο τὴ μαρτυρία τῆς αἰώνιας ἀλήθειας μας. Ὁ κόσμος δὲν διψᾶ γιὰ Τεχνητὴ Εὐφυΐα· ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τὴν κατὰ Θεὸν σοφία. Ἡ πρώτη μπορεῖ νὰ φέρει καὶ τὴν καταστροφή· ἡ δεύτερη ἐγγυᾶται τὴ ζωή. Δὲν ὑπάρχει κανένας λόγος νὰ φτιάξουμε μηχανὲς ποὺ θὰ μᾶς κατα στρέψουν. Ὑπάρχουν χίλιοι λόγοι νὰ φτιάξουμε αὐτὲς ποὺ μᾶς ὑπηρε τοῦν. Τὸ πρῶτο τὸ μποροῦμε γιατὶ ἔχουμε εὐφυΐα. Τὸ δεύτερο τὸ θέλουμε γιατὶ ἔχουμε νοημοσύνη. Τελικά, τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι τί μποροῦμε, ἀλλὰ τί θέλουμε. Ὁ «κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν Θεοῦ» ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος γιὰ νὰ ἐπικρατήσει τοῦ «κατ’ εἰκόνα ἀν θρώπου καὶ ὑπέρβασιν αὐτοῦ» κατασκευάσματός του. Τὸ κήρυγμα καὶ ἡ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι ἐπίκαιρα ὅσο ποτέ.

 

SUMMARY

Artificial Technology (ChatGPT) Bioethical and theological speculation Βy H.E. Nikolaos (Chatzinikolaou) Metropolitan of Mesogaia and Lavreotiki, PhD Harvard University, M.I.T., Aristotle University of Thessaloniki The technology of Artificial Intelligence and its recent amazing products, such as ChatGPT, have created fears, skepticism, intense conflicts as well as the resignation of high-ranking officials of relevant companies, since all this marks a true revolution in human life that exceeds inviolable limits, produces original images, videos, architectural ideas, musical pieces, ingenious texts, all similar to or even better from those created by human beings. As human thought and reason are being technologically processed and new forms and expressions of communication emerge, a novel kind of a virtual being is manufactured having limited free-will, degenerated freedom and mechanized identity. Although it does not resemble to a human being biologically and sentimentally, nor does it have any virtues or faults, it possesses knowledge, language and creative thought and thus is able to communicate. Most likely it does not make mistakes but it cannot guarantee its infallibility. Its knowledge is not controlled by its own will, since it has no will. Its power and value, if any, is drawn from its immense possibilities, but not from its virtues. Επόμενο to man who is made according to God’s image and likeness, a human technological creation makes its appearance, which is deprived of the qualities of a human being, but it expresses itself like a human being in the image of a rationally thinking super-machine, lacking though the beauty of human asymmetry. The danger of believing that we humans operate like computers in flesh, that we are akin to machines that possess thought and intelligence with which we can communicate, is all too great. Communication is effected without communion, free thinking is taken over by voluminous information, and the human person is controlled by digital machines. Man is the creation of love, in fact of divine love, while the products of Artificial Intelligence are creations of human arrogance. The chances are great that a non-human intelligence will create a new world exposed to fake information, or that new ideologies, new religions, new ethical values, new culture, all foreign to the existing ones, will emerge. People are not thirsty for Artificial Intelligence; they are in need of divine wisdom. The first may bring destruction; the second guarantees life. The opportunity of our Church to give witness of its eternal truth to the modern world is greater than ever.

 

1.  A. J. Barnhart, Jo Ellen M. Barnhart, and K. Dierickx, “Why ChatGPT Means Communication Ethics Problems for Bioethics?”, The American Journal of Bioethics 23, 10 (2023), σσ. 81-82.

2.  Pallavi Rao, How Long it Took for Popular Apps to Reach 100 Million Users, https://www. visualcapitalist.com (13.7.2023).

3.  https://chat.openai.com (16.9.2023).

4.  «Ἅγιε Νικόλαε, εὐεργέτα μέγα, σεβάσμιε καὶ θαυμαστέ, παντοδύναμε, στεφθεὶς μὲ δόξαν ἀπὸ Χριστόν, ὁμολογοῦμε ὡς θαυματουργὸν καὶ σωτῆρα τῶν ψυχῶν ἡμῶν».

5.  Meghan Holohan, A boy saw 17 doctors over 3 years for chronic pain. ChatGPT found the diagnosis, https://today.com (11.9.2023).

6.  Gl. Cohen, “What Should ChatGPT Mean for Bioethics?”, The American Journal of Bioethics 23, 10 (2023), σ. 12.

7.  Gl. Cohen, “What Should ChatGPT Mean for Bioethics?”, ὅ.π., σ. 9.

8.  S. Porsdam Mann, Br. D. Earp, N. Møller, S. Vynn, and J. Savulescu, “AUTOGEN: A Personalised Large Language Model for Academic Enhancement-Ethics and Proof of Principle”, The American Journal of Bioethics 23, 10 (2023), σσ. 28-41.

9.  Generative Pretrained Transformer-4.

10.      D. Rosario, The I.Q. of GPT4 is 124 approx, https://medium.com/@soltrinox/the-i-q of-gpt4-is-124-approx-2a29b7e5821e (2.5.2023): “The GPT-4 language model recently completed the Scholastic Aptitude Test (SAT), achieving a verbal score of 710 and a math score of 690, resulting in a combined score of 1400. Based on U.S. norms, this corresponds to a verbal IQ of 126, a math IQ of 126, and a full-scale IQ of 124. If taken at face value, one might conclude that GPT-4 surpasses 95% of the American population in intelligence and is approximately as intelligent as the average doctoral degree holder, medical doctor, or attorney”.

11.      Γ. Κοντόπουλος, «Τεχνητὴ Νοημοσύνη», Πρακτικὰ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, τ. 98, τεῦχ. Α΄, ἐκδ. Γραφεῖον Δημοσιευμάτων Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, Ἀθήνα 2023, σσ. 169-174.

12.      Κατερίνα Ἰω. Ἀνέστη, «Ὁ Κωνσταντῖνος Δασκαλάκης θέλει νὰ κάνει τὴν Ἑλλάδα κέντρο τεχνητῆς νοημοσύνης», BLUE, Aegean & Olympic Air Inflight Magazine, September October 2023, σσ. 88-97.

13.      Ἀ. Δρακόπουλος, Μήνυμα γιὰ τὸ 2024 ἀπὸ τὸν Πρόεδρο τοῦ ΙΣΝ, Ἀνδρέα Δρακόπουλο, https://www.snf.org/el/nea-istories/nea/anakoinoseis/minyma-gia-to-2024 apo-ton-proedro-tou-isn-andrea-drakopoulo/ (4.1.2024).

14.      Ὅ.π., σ. 92. 15. B. St. George, “Turing Test”, Tech Accelerator, https://www.techtarget.com/searchenter priseai/definition/Turing-test (April 2023).

15.      R. Penrose, The Emperor’s New Mind, ch. 2: Algorithms and Turing Machines, Oxford University Press, Οxford 22016.

16.      Γ. Σπύρου, Ἔρευνα: Ὑπολογιστικὴ Εὐφυΐα μὲ ἁπλᾶ λόγια, https://ygeia-news.com (4.3.2019).

17.      Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Σαββάτος, Ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ ἀνάπτυξη τῆς σύγχρονης τεχνολογίας – Μία πρόκληση γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη θεολογία, ἐκδ. Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μεσσηνίας, Καλαμάτα 2019, σ. 9· πρβλ. καὶ ὁ ἴδιος, «Ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ ἀνάπτυξη τῆς σύγχρονης τεχνολογίας. Μία πρόκληση γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη θεολογία», Θεολογία 90, 3 (2019), σσ. 19-41.

18.      Ἡ ἀλαζονεία τῆς ἀνακάλυψης ἀντιδρᾶ σὲ κάθε ἔλεγχο: “Innovation eats regulation for breakfast”.

19.      Ψαλμ. 48, 13.

20.      Γεν. 1, 26.

21.      Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΛΘ΄ Εἰς τὰ ἅγια Φῶτα, Ε.Π.Ε. 5, σ. 72.

22.      Ἰω. 14, 12

23.      Ῥωμ. 12, 11.

* Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς κ. Νικόλαος (Χατζηνικολάου) εἶναι διδάκτωρ Βιοϊατρικῆς Τεχνολογίας τῶν Harvard University & M.I.T., καθὼς καὶ διδάκτωρ Βιοηθικῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΘΕΟΛΟΓΙΑ 95, 3 (2024)